قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1378/07/18

شناسنامه:

شماره روزنامه رسمی: 16086

تاریخ روزنامه رسمی: 1379/02/29

شماره ابلاغ: 6268

تاریخ ابلاغ: 1379/02/21

مرجع تصویب: مجلس شورای اسلامی

تاریخ تصویب: 1378/07/18

متن قانون:

باب اول ـ کلیات

فصل اول ـ الحاق 1387/09/26ـ تشکیل و افتتاح مجلس

مبحث اول ـ الحاق 1387/09/26ـ تشکیل و افتتاح مجلس

اول ـ تشکیل مجلس

ماده 1 ـ اصلاح 1391/02/30ـ محل دائمی مجلس شورای اسلامی ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد. تعیین هر محل دیگر با پیشنهاد هیات رئیسه و رای موافق دو سوم نمایندگان حاضر در جلسه رسمی مجلس است.

تبصره 1 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در مواقع اضطرار که تشخیص آن به عهده هیات رئیسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محل های موضوع این ماده ممکن نشود، از طرف هیات رئیسه، محل دیگری تعیین می شود و به اطلاع نمایندگان می رسد. ادامه تشکیل جلسات در این محل نیز با رای اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه رسمی است.

تبصره 2 ـ الحاق 1391/02/30ـ رای گیری موضوع این ماده بعد از صحبت یک مخالف و یک موافق هر کدام حداکثر به مدت پنج دقیقه انجام می شود.

دوم ـ افتتاح مجلس

ماده 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون اساسی با حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان رسمیت می یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شوری تلاوت می شود.

پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) و شهیدان انقلاب اسلامی و ادای احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.

سوم ـ تشریفات سوگند

ماده 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسی سوگند یاد می کنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت می شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگند نامه را امضاء میکنند.

نمایندگان اقلیت های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.

نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می کنند سوگند را بجا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.

چهارم ـ جایگاه ها

ماده 4 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین می شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه کشی هر شش ماه تجدید می شود. نمایندگانی که در قرعه قبل در فقره جلو مجلس بوده اند به حکم قرعه در فقره دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضای شورای نگهبان و هیات وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین نامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ وجه مجاز به نشستن در صندلی نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمی باشند.

ماده 5 ـ اصلاح 1391/02/30ـ خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مامورین انتظامات مجلس در محل های مخصوص، حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بی نظمی خودداری کنند.

در غیراین صورت با دستور رئیس جلسه، صحن را ترک می نمایند. در صورتی که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفری بشود فرد خاطی با رعایت مقررات توسط مامورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تحویل خواهد شد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ هر یک از نمایندگان می تواند در هر جلسه برای حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید. انتظامات مجلس موظف به صدور کارت برای آنان می باشد.

تبصره 2 ـ اصلاح 1391/02/30ـ معاونت اجرائی مجلس، با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیات رئیسه، برای خبرنگاران جرائد داخلی که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و برای خبرنگاران خارجی با معرفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارت موقت غیر قابل انتقال صادر می نماید.

پنجم ـ انتظام مجلس

ماده 6 ـ الحاق 1387/09/26ـ حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس به عهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه ای بدون اجازه رئیس، حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.

ماده 7 ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و می توانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند و رئیس قوه قضائیه برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور در مجلس شرکت می کند و همچنین اعضای شورای نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمی مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه ای با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضاء شورای نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ سایر مسئولین دستگاه های اجرائی و قضائی اعم از دولتی یا غیر قابل که از طرف هیات رئیسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده اند می توانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امور مجلس هریک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونین امور مجلس دیگر دستگاه ها و نهادها با اجازه هیات رئیسه حق حضور در جلسات را دارند. این افراد می توانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شرکت نمایند.

ماده 8 ـ الحاق 1387/09/26ـ حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد ساختمان اصلی مجلس می شوند مطلقاً ممنوع است.

مبحث دوم ـ الحاق 1387/09/26ـ تشکیلات قانونگذاری مجلس

اول ـ هیات های رئیسه مجلس

الف ـ هیات رئیسه سنی

ماده 9 ـ اصلاح 1391/02/30ـ مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین می شوند و در جایگاه هیات رئیسه قرار می گیرند. درصورت تساوی سن، هیات رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن ترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. اعلام هیات رئیسه سنی با معاونت قوانین مجلس است.

ماده 10 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ وظایف هیات رئیسه سنی عبارت است از:

1 ـ اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخاب هیات رئیسه

2 ـ انجام مراسم تحلیف

3 ـ قرعه کشی برای تعیین اعضای شعب

4 ـ توزیع اعتبارنامه ها بین شعب

5 ـ برگزاری انتخابات هیات رئیسه

6 ـ تمشیت امور اداری مجلس تا زمان انتخاب هیات رئیسه

ب ـ هیات رئیسه موقت

ماده 11 ـ منسوخ 1397/05/28 ـ انتخاب هیات رئیسه موقت در دومین جلسه علنی مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیات رئیسه است، به جز اینکه اکثریت نسبی در انتخاب رئیس کافی خواهد بود. هیات رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگند نامه هیات رئیسه مراسم تحلیف را بجای خواهد آورد.

ماده 12 ـ منسوخ 1397/05/28 ـ وظایف هیات رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تایید اعتبار نامه دو سوم نمایندگان و اجرای انتخابات هیات رئیسه و تمشیت امور اداری مجلس است.

ج ـ هیات رئیسه

ماده 13 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هیات رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیات رئیسه می نماید. اعضای هیات رئیسه برای مدت یک سال انتخاب می شوند. انتخابات بعدی در سالروز انتخابات هیات رئیسه می باشد و در صورتی که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می شود. مسئولیت هیات رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل آغاز می شود.

تبصره 1 ـ الحاق 1397/05/28 ـ نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیات رئیسه هستند، باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت نام به هیات رئیسه سنی مراجعه کنند و این موضوع قبلاً باید به اطلاع نمایندگان برسد. هیات رئیسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به همراه تصاویر آنان تهیه کند و در دومین جلسه علنی و قبل از برگزاری انتخابات هیات رئیسه در اختیار نمایندگان قرار دهد.

تبصره 2 ـ الحاق 1397/05/28 ـ چنانچه اعتبارنامه نماینده ای که برای هیات رئیسه انتخاب شده است به تصویب مجلس نرسد، برای تعیین جایگزین وی مجدد رای گیری به عمل می آید.

تبصره 3 ـ الحاق 1397/05/28 ـ پس از تشکیل هیات رئیسه، گزارش شعب پانزده گانه در مجلس قرائت و تصویب اعتبارنامه ها اعلام می شود.

ماده 14 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هیات رئیسه مرکب از رئیس، دو نایب رئیس، شش دبیر و سه ناظر می باشد.

ماده 15 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان است و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی و با ورقه خواهد بود.

در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه آراء برای رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می شوند.

تبصره 2 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در صورتی به فرد غایب در جلسه می توان رای داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیات رئیسه، کتباً نامزدی خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.

ماده 16 ـ الحاق 1387/09/26ـ قبل از اخذ رای برای هیات رئیسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیات رئیسه بدون بحث در جلسه علنی اعلام خواهد شد.

ماده 17 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ اعضاء هیات رئیسه، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن می باشند.

بسم الله الرحمن الرحیم

«من به عنوان عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که حداکثر توان خود را برای اجراء آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با مراعات بی طرفی کامل در انجام وظایف بکار گیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین نامه اجتناب نمایم.»

ماده 18 ـ الحاق 1387/09/26ـ نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم و درصورت تساوی آراء با قید قرعه انتخاب می شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس مجلس می تواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.

ماده 19 ـ اصلاح 1391/02/30ـ اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می سازند و متن استعفاء نامه را قرائت یا فوت را اعلام می دارند. در مورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل می دهد و رئیس جدید طبق آیین نامه داخلی مجلس انتخاب می شود. در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می آید، حداکثر توضیحات رئیس سی دقیقه و سه نفر نماینده هر کدام ده دقیقه است.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضای هیات رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ انتخاب رئیس و هریک از اعضای هیات رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.

ماده 20 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیچیک از اعضاء هیات رئیسه مجلس نمی تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتی که هر یک از اعضاء این کمیسیون به عضویت هیات رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمی توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون های مجلس انتخاب گردند و درصورتی که رئیس یا سخنگوی کمیسیون ها به عضویت هیات رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفی شناخته می شوند.

ماده 21 ـ الحاق 1387/09/26ـ وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:

1 ـ اداره جلسات مجلس به شرح مواد این آیین نامه.

2 ـ اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.

3 ـ امضای کلیه احکام استخدامی براساس آیین نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات.

4 ـ امضای کلیه نامه های مربوط به امور قانون گذاری و پارلمانی مجلس.

5 ـ حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آنها است.

6 ـ ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیات رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحد های تابعه آن هر سه ماه یکبار به نمایندگان.

7 ـ سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات.

ماده 22 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ وظایف دبیران عبارتند از:

1 ـ مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.

2 ـ قرائت طرح ها و لوایح، پیشنهادها، نوشته ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد.

3 ـ تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.

4 ـ تعیین نمایندگانی که در جلسه برای نطق، وقت می خواهند به قید قرعه

ماده 23 ـ الحاق 1387/09/26ـ وظایف و اختیارات هیات رئیسه عبارتند از

1 ـ نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.

2 ـ تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی.

3 ـ تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آیین نامه.

4 ـ انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.

5 ـ نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش ها و چاپ و توزیع آنها.

6 ـ تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس.

7 ـ مسئولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت های قانونی مذکور در این آیین نامه.

8 ـ ـ تصمیم گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهار نظر در مجلس.

9 ـ اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفای نمایندگان به وزارت کشور.

10 ـ بررسی و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون ها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آئین نامه.

11 ـ حفظ شان و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان.

12 ـ تصویب ساز و کار لازم جهت بهبود روش های نظارتی و ساماندهی امور ناظرین منتخب مجلس و کمیسیون ها در مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ جلسات هیات رئیسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رئیس یا یکی از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت می یابد و مصوبات آن با رای اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.

د ـ مسئولیت مشترک هیات رئیسه در برابر مجلس

ماده 24 ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس مجلس و سایر اعضای هیات رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین نامه در برابر مجلس مسئولیت مشترک دارند.

ماده 25 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفای وظایف رئیس یا سایر اعضای هیات رئیسه معترض باشند، می توانند طی تقاضای کتبی با امضای حداقل بیست و پنج نفر و یا به درخواست کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس، تشکیل هیات رسیدگی به اعتراضات، مرکب از روسای کمیسیون های تخصصی و اعضاء کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون آئین نامه داخلی مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیات رسیدگی به اعتراضات، اقدام نماید. هیات اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگی نماید. در صورتی که اکثریت اعضاء هیات رای بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وی در هیات رئیسه تعلیق می گردد. گزارش هیات در این باره در جلسه غیر علنی مورد بررسی قرار می گیرد و در اولین جلسه علنی مجلس بدون بحث به رای گیری گذاشته می شود. در صورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت از سمت خود مستعفی شناخته می شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیات رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیات رئیسه ای را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیات رئیسه کمیسیون ها، انتخاب می نمایند. جلسات هیات باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت می یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رای اکثریت مطلق حاضرین می باشد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیات رئیسه مجلس، حق رای در جلسه هیات رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان می توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیات رئیسه نظارت و پیگیری نمایند.

تبصره4ـ الحاق 1391/02/30ـ نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رای مجلس انتخاب می شوند ولی در این آیین نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.

تبصره5 ـ الحاق 1391/02/30ـ چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هر یک از نمایندگان منتخب مجلس در هیات ها، مجامع و شوراهای غیراستانی و غیرشهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می شود.

دوم ـ شعب و کمیسیون ها

الف ـ شعب

ماده 26 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می شوند و افراد باقیمانده به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده می شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می شوند. هر شعبه دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رای مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل اعضاء شعبه، انتخاب می شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد. نتیجه انتخابات با ذکر آراء طی گزارشی به وسیله سخنگو به اطلاع مجلس می رسد. مناط اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دو سوم اعضاء می باشد و تصمیمات شعب، به جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 27 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:

1 ـ رسیدگی به اعتبارنامه ها.

2 ـ تعیین اعضای کمیسیون تحقیق.

3 ـ تعیین اعضای کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس.

4 ـ بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت در کمیسیون های تخصصی مجلس.

ماده 28 ـ الحاق 1387/09/26ـ هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تاخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیات رئیسه مجلس نمایند.

ب ـ کمیسیون ها

ماده 29 ـ اصلاح 1395/09/16 ـ مجلس دارای کمیسیون های تخصصی و کمیسیون های خاص با محدوده وظایف مشخص به شرح مذکور در آیین نامه داخلی مجلس می باشد. تعداد اعضای کمیسیون های تخصصی، حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر است و تعداد اعضای کمیسیون های خاص طبق مواد (43) تا (48) آیین نامه داخلی تعیین می شود.

تبصره 1 ـ اصلاح 1399/06/19 ـ در دوره یازدهم، هیات مشترک روسای شعب و هیات رئیسه مجلس می تواند حداقل اعضای کمیسیون قضائی و حقوقی را تعیین کند.

بنا به تجویز ماده 36 قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی متن ماده الحاقی 4 و تبصره آن موضوع ماده 32 قانون یاد شده پس از حذف کلمه تبصره به عنوان یک تبصره به ماده 29الحاق گردید.

به موجب ماده (3) "قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی" مصوب 1395/10/01، این تبصره تحت عنوان (تبصره 1) به این ماده الحاق گردید.

تبصره 2 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیون ها با رعایت کلیت آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیات رئیسه مجلس یا هر یک از کمیسیون ها و یا حداقل پنجاه نفر از نمایندگان پیشنهاد می شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیات رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون آیین نامه داخلی و روسای کمیسیون های تخصصی اجراء می شود. جلسه مشترک فوق الذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دو سوم اعضاء رسمیت می یابد و مصوبات آن با رای حداقل دو سوم اعضاء حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.

1 ـ کمیسیون تحقیق

ماده 30 ـ الحاق 1387/09/26ـ به منظور بررسی اعتبارنامه هایی که توسط شعب مورد تایید قرار نگرفته و یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیات رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسائل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضای اصلی و علی البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیات رئیسه گزارش تا در جلسه علنی قرائت گردد.

2 ـ کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس

ماده 31 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاء خود را که واجد صلاحیت باشد برای تشکیل کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین نامه، طرح های مربوط به اصلاح آیین نامه داخلی مجلس را رسیدگی کرده و نظر خود را به مجلس گزارش می نماید تا مطابق آیین نامه مورد بررسی قرار گیرد.

3 ـ کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی

ماده32 ـ الحاق 1387/09/26ـ به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم (90)، کمیسیونی به نام اصل نودم (90) قانون اساسی تشکیل می گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضاء این کمیسیون به شرح ذیل است:

1 ـ از هر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه.

2 ـ هشت (8) نفر از نمایندگان که توسط روسای شعب و هیات رئیسه به عنوان اعضاء ثابت انتخاب می شوند.

تبصره 1 ـ اصلاح 1391/02/30ـ رئیس کمیسیون با پیشنهاد هیات رئیسه مجلس از بین اعضاء ثابت کمیسیون و با رای مجلس برای مدت یک سال انتخاب می گردد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ اعضاء ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیون های تخصصی مجلس باشند.

4 ـ کمیسیون های تخصصی

ماده 33 ـ الحاق 1387/09/26ـ هریک از کمیسیون های تخصصی مجلس که مطابق این آیین نامه تشکیل می گردند در محدوده تخصصی خود دارای وظایف و اختیاراتی به شرح زیر می باشند:

1 ـ بررسی طرح ها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی.

2 ـ بررسی و تصویب آزمایشی طرح ها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت که طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی به آنها محول می گردد.

3 ـ رسیدگی به درخواست های تحقیق و تفحص

4 ـ رسیدگی به سوال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران

5 ـ بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.

6 ـ کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش های عملکردی و نظارتی از اجراء قوانین مربوط به دستگاه های ذی ربط.

تبصره 1 ـ اصلاح 1391/02/30ـ کمیسیون ها راساً یا با تقاضای حداقل ده نفر از نمایندگان می توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسئولین ذی ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیات رئیسه ارائه نمایند در صورتی که درخواست بررسی از سوی نمایندگان باشد حداکثر پنج نفر از آنها می توانند در تهیه گزارش با کمیسیون، مشارکت نمایند هیات رئیسه می تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد. در این صورت سخنگو کمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هر کدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می نمایند. هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آئین نامه داخلی در دستور حداکثر دو هفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آئین نامه داخلی رسیدگی می شود نمایندگان می توانند پیشنهادهای خود را تا (48) ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهایی خود را به مجلس ارائه می دهد. در صورتی که کمیسیون در گزارش خود، در مورد ناکارآمدی مسئول ذی ربط دلایلی ارائه نماید مراتب توسط هیات رئیسه به بالاترین مقام مسئول مذکور برای اقدام مقتضی اعلام می گردد.

7 ـ تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاه ها و نحوه اجراء قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.

تبصره 2 ـ اصلاح 1391/02/30ـ پاسخ دولت راجع به گزارش های کمیسیون های تخصصی در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیون های تخصصی، موضوع گزارش های یاد شده جهت بررسی به کمیسیون اصل نودم (90) ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسی خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.

تبصره 3 ـ اصلاح 1391/02/30ـ کمیسیون های تخصصی مجلس می توانند به تعداد کافی مشاور ذی صلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوارگذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیات رئیسه به خدمت بگیرند.

ماده 34 ـ اصلاح 1392/03/08 ـ کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه ای، آموزش عالی، تحقیقات و فن آوری، مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 35 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون اجتماعی برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 36 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون اقتصادی برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارائی، بازرگانی داخلی، بازرگانی خارجی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 37 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 38 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون انرژی برای انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاه های آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی های نو مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 39 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات برای انجام وظایف محوله درمحدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

تبصره 1 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصی در ماده (33) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:

1 ـ نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن.

2 ـ رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ می گردد.

3 ـ بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شورای اسلامی و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان.

4 ـ معرفی دو نامزد به عنوان رئیس دیوان محاسبات و دو نامزد به عنوان دادستان دیوان محاسبات جهت انتخاب یکی از آنها توسط مجلس شورای اسلامی.

تبصره 2 ـ الحاق 1397/05/28 ـ برخورداری از مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر، سابقه خدمت در مقام های مدیریتی موضوع ماده (71) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386/07/08 و همطرازان آنان و حداقل بیست سال سابقه کار، از شرایط احراز سمت رئیس و دادستان دیوان محاسبات است.

تبصره 3 ـ الحاق 1397/05/28 ـ نحوه انتخاب نامزدهای ریاست و دادستان دیوان محاسبات در کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات طبق آیین نامه ای است که توسط کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تهیه می شود و به تصویب کمیسیون آیین نامه داخلی می رسد.

ماده 40 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون بهداشت و درمان برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه های اجتماعی و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 40 مکرر ـ اصلاح 1397/05/28 ـ کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امورغیرعمرانی شهرداری ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آئین نامه تشکیل می شود.

بنا به تجویز ماده 36 قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی متن ماده الحاقی موضوع بند (ب) ماده 7 قانون یاد شده به عنوان ماده (40مکرر) تعیین گردید.

ماده 41 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون صنایع و معادن برای انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوا فضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 42 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون عمران برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابری، مسکن، عمران شهری و عمران روستایی و امور عمرانی شهرداری ها و دهیاری ها مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 43 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون فرهنگی برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 44 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون قضائی و حقوقی برای انجام وظایف محوله در محدوده قضائی و حقوقی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 45 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست برای انجام وظایف محوله در محدوده کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

5 ـ مقررات مشترک کمیسیون ها

ماده 46 ـ اصلاح 1395/09/16 ـ هر یک از نمایندگان برای تعیین کمیسیون تخصصی خود فرم های امتیازبندی را از شعبه مربوط دریافت می کند و پس از تکمیل فرم به همراه تعیین دو اولویت پیشنهادی، حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیات رئیسه مجلس تحویل می دهد.

تبصره 1 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ فرم امتیازبندی و دستورالعمل اجرائی این ماده، بر اساس شاخص های: تحصیلات، سوابق اجرائی مرتبط و نمایندگی مجلس و سابقه عضویت در کمیسیون، ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط هیات رئیسه مجلس تهیه می شود و به تصویب جلسه مشترک هیات رئیسه و کمیسیون آیین نامه داخلی می رسد.

تبصره 2 ـ الحاق 1395/09/16ـ به منظور آشنایی نمایندگان با سوابق یکدیگر، معاونت قوانین موظف است همزمان با شروع فعالیت شعب، اسامی نمایندگان را به همراه تحصیلات، سوابق اجرائی و سابقه عضویت در کمیسیون ها (در صورت برخورداری از سابقه نمایندگی) تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.

ماده 47 ـ اصلاح 1395/09/19 ـ هیات رئیسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می کند. نمایندگان معترض می توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتیازها به هیات رئیسه تقدیم کنند تا هیاتی مشترک، متشکل از هیات رئیسه مجلس و روسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، ظرف مدت چهل ساعت پس از انقضای مهلت فوق، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر نماید. پس از اتمام این مراحل هیات رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون های تخصصی بر مبنای امتیازت هر فرد، اقدام می کند.

تبصره 1 ـ اصلاح 1395/09/19 ـ پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون های تخصصی، در صورتی که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد، می تواند ظرف مدت بیست و چهار ساعت اعتراض خود را مکتوب به هیات رئیسه مجلس تقدیم کند تا هیات مشترک فوق الذکر با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض های واصله نسبت به تعیین نهائی اعضای کمیسیون های تخصصی تا چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت اعتراض، اقدام کند.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ بین افرادی که رای مساوی آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون می شود قرعه کشی انجام می گیرد.

تبصره 3 ـ اصلاح 1395/09/19 ـ امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون هایی که بیشترین متقاضی دارد، انجام می شود و پس از تکمیل اعضای کمیسیون های مذکور، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می شوند.

تبصره 4 ـ الحاق 1395/09/16ـ نمایندگانی که درهیچ یک از اولویت های خود انتخاب نشده اند موظفند از دیگر کمیسیون های تکمیل نشده در اولویت دیگر تعیین نمایند.

ماده 48 ـ الحاق 1387/09/26ـ هریک از کمیسیون های تخصصی مجلس موظف است از میان اعضای خود کمیته و یا کمیته های فرعی متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته های فرعی دارای یک رئیس، یک نایب رئیس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضای همان کمیته انتخاب می گردند. مصوبات کمیته های فرعی بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.

ماده 49 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از انتخاب اعضای کمیسیون ها، هر کمیسیون به ریاست مسن ترین عضو و با حضور حداقل دو سوم اعضاء خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رای مخفی با ورقه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می نماید.

تبصره ـ اصلاح 1391/02/30ـ معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کاری و میزان تحصیلات اعضای هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیات رئیسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء قرار دهد.

ماده 50 ـ الحاق 1387/09/26ـ مناط اعتبار برای رسمیت جلسه کمیسیون ها حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 51 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هر نماینده شش ماه یک بار می تواند تقاضای تغییر کمیسیون خود را به هیات رئیسه مجلس ارائه کند. انتقال به کمیسیون دیگر با رعایت نصاب مقرر در این آیین نامه و با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون های ذی ربط امکان پذیر است.

ماده 52 ـ اصلاح 1391/02/30ـ رئیس مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به عنوان دبیر دراختیار هر کمیسیون قرار می دهد تا نسبت به امور کارشناسی و اداری مربوطه از قبیل ارتباط با رئیس و ادارات مجلس و کمیسیون ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانی اوراق و پرونده ها، تسریع جریان امور دفتری و تهیه صورتجلسات و سایر امور اداری اقدام نماید.

ماده 53 ـ الحاق 1387/09/26ـ گزارش عملکرد کمیسیون ها بایستی هر ماه یکبار به هیات رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضی به اطلاع نمایندگان برسد.

ماده 54 ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که نمایندگان از طرف کمیسیون برای ادای توضیح در زمینه سوال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سوال و یا پیشنهاد خواهد بود.

ماده 55 ـ الحاق 1387/09/26ـ تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیون ها بررسی شود از طرف هیات رئیسه به آن کمیسیون ارجاع می شود. نمایندگان می توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جاری کمیسیون در محل کمیسیون بایگانی و در پایان هر دوره به بایگانی مجلس منتقل می شود.

ماده 56 ـ اصلاح 1391/02/30ـ پس از آنکه مجلس در باره طرح یا لایحه ای رای نهایی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن، در معاونت قوانین مجلس یا کمیسیون ها (در خصوص قوانین آزمایشی) بایگانی می شود.

6 ـ سایر مقررات

ماده 57 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکی از کمیسیون های تخصصی را بپذیرد و در صورت تمایل می تواند در کمیسیون های دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رای شرکت کند.

تبصره1 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ عضویت در کمیسیون های تحقیق و تدوین آیین نامه داخلی مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ چنانچه نمایندگان عضو کمیسیون های خاص در سال سی ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آنها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضاء آن کمیسیون خاص است. این موافقت با رای گیری با ورقه انجام می شود.

7 ـ کمیسیون مشترک

ماده 58 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مورد طرح ها و لوایحی که به تشخیص هیات رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسی داشته باشند، کمیسیون مشترک تشکیل می گردد. تعداد اعضاء کمیسیون مشترک بیست و سه نفر می باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به وسیله هیات رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی ربط می باشد.

کمیسیون مشترک در انتخاب هیات رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون ها اقدام می نماید.

8 ـ کمیسیون ویژه

ماده 59 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مسائل مهم و استثنائی که برای کشور پیش می آید و دراین خصوص تشکیل کمیسیون ویژه ای برای رسیدگی و تهیه گزارش ضرورت پیدا می کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل می شود. اعضای کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیما در جلسه علنی توسط نمایندگان با رای مخفی و اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد. هیات رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون ها انتخاب خواهد شد.

تبصره ــ الحاق 1387/09/26 ـ هیات رئیسه مجلس می تواند طرح ها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.

مبحث سوم ـ الحاق 1387/09/26ـ تشکیلات اداری و پشتیبانی مجلس

اول ـ امور اداری، مالی و خدماتی مجلس

ماده 60 ـ الحاق 1387/09/26ـ مسئولیت و اختیار کلیه امور اجرائی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس مجلس شورای اسلامی است.

تبصره 1 ـ اصلاح 1392/03/08 ـ رئیس مجلس می تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به بعضی از اعضای هیات رئیسه، معاونین قوانین، نظارت و اجرائی یا مسئولین ذی ربط تفویض نماید.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ اساسنامه سازمان ها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرائی و دستورالعمل های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون تدوین آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.

ماده 61 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ وظایف ناظران عبارتند از:

1 ـ تنظیم برنامه ها و سیاست های مالی، استخدامی، خدماتی، تبلیغی و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طی مراحل بعدی.

2 ـ نظارت و اتخاذ تصمیم لازم در خصوص عملکرد کلیه واحدهای ساختار تشکیلات اداری مجلس، نحوه اجرای مصوبات هیات رئیسه و کمیسیون آیین نامه داخلی در خصوص تبصره (2) ماده (60)

3 ـ نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیری مراحل بعدی آن.

4 ـ نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و موسسات مجلس.

5 ـ نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده اند.

6 ـ پیگیری مشکلات نمایندگان و ارائه راه حل مناسب به هیات رئیسه.

7 ـ نظارت بر سایر امور اداری و مالی و خدماتی مجلس.

ماده 62 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیات رئیسه می تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرح ها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهایی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذی ربط انجام می شود.

ماده 62 به موجب ماده (12) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، حذف و بنا به تجویز ماده (36)، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی متن ماده الحاقی(2)،موضوع ماده(30) قانون یاد شده، جایگزین آن گردید.

ماده 63 ـ الحاق 1387/09/26ـ در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شان و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیات رئیسه می تواند به منظور برقراری ارتباط موثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاه های اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مورد نیاز را در شان نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش بینی می شود.

تبصره ـ اصلاح 1397/05/28 ـ در هر دوره مجلس، نمایندگان می توانند حداکثر پنج نفر از کارکنان یا کارشناسان دستگاه های مشمول ماده (5) قانون مدیریت خدمات کشوری را برای به کارگیری در دفتر ارتباطات مردمی جهت امور مشاوره ای، اداری و خدماتی از دستگاه ذی ربط درخواست نمایند. در این صورت با هماهنگی دستگاه مبدا، درخواست ماموریت افراد موردنظر معمول و شخص یا اشخاص مزبور به دفتر ارتباط مردمی نماینده، مامور می شوند.

حقوق، مزایا، حق ماموریت و اضافه کار این ماموران طبق قوانین و مقررات مربوطه بر عهده دستگاه مامورکننده می باشد و میزان اضافه کار تا سقف مصوب اداره مربوطه و ماموریت ماهیانه و مرخصی استفاده شده توسط رئیس دفتر نماینده به دستگاه ذی ربط اعلام می شود. افزایش کلیه حقوق قانونی این ماموران از جمله ارتقاء، افزایش حقوق سنواتی، افزایش گروه و رتبه و سایر موارد مشابه در دوران ماموریت این افراد همانند سایر کارکنان دستگاه ذی ربط می باشد.

تعداد افراد موردنیاز هر حوزه انتخابیه با توجه به تعداد نمایندگان، تعداد شهر و روستا، جمعیت و وسعت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی و سایر قابلیت های هر حوزه توسط کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس تعیین می شود.

پس از اعلام پایان ماموریت، دستگاه ذی ربط موظف است این افراد را حداقل در پست سازمانی قبل از ماموریت و یا پست همطراز به کار گیرد.

این مصوبه نافی تبصره (3) ماده (2) قانون استخدامی کارکنان مجلس شورای اسلامی مصوب 1372/08/23 مجلس شورای اسلامی نمی باشد.

ماده 64 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شورای اسلامی، وزراء مکلف به حضور در مجلس می باشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبی داشته باشند، مطالب آنان استماع می شود.

به موجب ماده (11) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، عنوان مبحث چهارم ـ حضور اعضای قوه مجریه و شورای نگهبان در مجلس از صدر این ماده حذف گردید.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیات رئیسه مجلس می تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیات رئیسه تعیین خواهد شد.

فصل دوم ـ نمایندگان ـ الحاق 1387/09/26

مبحث اول ـ الحاق 1387/09/26ـ رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان

ماده 65 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ اعتبارنامه ها به همراه ضمائم آن به موجب جدول حوزه های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی که بر اساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیات رئیسه سنی تنظیم شده است، به ترتیب به شعب پانزده گانه جهت رسیدگی ارجاع می شود. هیات رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه های ارجاعی را قبل از آغاز رسیدگی، تکثیر کند و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه هر یک از نمایندگان به اعتبارنامه ای معترض باشد، ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور حداکثر تا پایان وقت اداری روز سوم، موظف است اعتراض کتبی خود را امضاء و به انضمام مدارک و اسناد مربوط به شعبه ذی ربط تقدیم کند.

تبصره 1 ـ الحاق 1397/05/28 ـ شعبه موظف است عدم رسیدگی شورای نگهبان به موضوع مورد اعتراض یا حادث شدن آن بعد از اعلام صحت انتخابات را احراز کند.

تبصره 2 ـ الحاق 1397/05/28 ـ گزارش هر شعبه توسط سخنگو در مجلس قرائت می شود و در صورت عدم امکان، به ترتیب رئیس و یا یکی از نواب رئیس یا دبیران وظیفه او را انجام می دهد.

ماده 66 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ شعبه موظف است حداکثر ظرف مدت سه روز کاری گزارش تایید آن دسته از اعتبارنامه های واصله را که معترض ندارند، به صورت یکجا به هیات رئیسه ارسال کند تا برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.

اعتبارنامه هایی که مورد اعتراض نمایندگان قرار گرفته است، حداکثر ظرف مدت پنج روز کاری توسط شعبه رسیدگی می شود. در صورتی که نظر شعبه تایید اعتبارنامه باشد، گزارش تایید آن برای تصمیم گیری به مجلس ارائه می شود. چنانچه نظر شعبه رد اعتبارنامه باشد، از طریق هیات رئیسه مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد تا پس از رسیدگی و ارائه گزارش، برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.

تبصره ـ اصلاح 1397/05/28 ـ شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی اعتبارنامه از معترض یا معترضان جهت توضیح اعتراض و از نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض قرار گرفته جهت دفاع دعوت به عمل آورد. عدم حضور هر یک از آنان مانع رسیدگی نیست. معترض یا معترضان در صورت عدم حضور غیرموجه در شعبه، در جلسه علنی حق اعتراض ندارند. موجه بودن عدم حضور باید به تایید هیات رئیسه مجلس برسد. اگر عدم حضور، موجه بود فقط یک بار دیگر جلسه شعبه ظرف مدت پنج روز مجدداً تشکیل می شود و نظر خود را اعلام می کند.

ماده 67 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هیچ شعبه ای نمی تواند تقدیم گزارش خود را بیش از پنج روز کاری از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. در صورتی که تاخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیات رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیات رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیراین صورت به شعبه بعد ارجاع می نماید که ظرف پنج روز کاری پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.

ماده 68 ـ منسوخ 1397/05/28 ـ گزارش هریک از شعب درباره تایید یا رد اعتبارنامه ها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت می شود. درصورتی که گزارش شعبه مبنی بررد اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضین بر اعتراض خود باقی باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهدشد.

درغیراین صورت اعتبارنامه مصوب تلقی گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام می نماید.

ماده 69 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ کمیسیون تحقیق حداکثر ظرف مدت پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبی شعب و معترض یا معترضان رسیدگی می کند و پس از استماع و بررسی توضیحات معترض یا معترضان و دفاعیات کتبی یا حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می کند.

تبصره 1 ـ الحاق 1397/05/28 ـ در صورتیکه تعداد معترضان بیش از سه نفر باشد، می توانند سه نفر را به صورت مکتوب معرفی کنند تا در شعبه و کمیسیون تحقیق جهت ارائه توضیحات لازم حضور یابند.

تبصره 2 ـ الحاق 1397/05/28 ـ کمیسیون تحقیق موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی به اعتبارنامه از معترض یا معترضان و نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است دعوت به عمل آورد.

ماده 70 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ چنانچه کمیسیون تحقیق، اعتبارنامه رد شده از سوی شعبه را رسیدگی کند و نظر به تایید اعتبارنامه داشته باشد، گزارش آن برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار می گیرد و در صورتی که نظر کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد گزارش آن حداکثر به مدت پانزده دقیقه در مجلس مطرح و ادله رد اعتبارنامه ارائه می شود. نماینده ای که اعتبارنامه اش توسط کمیسیون رد شده است حداکثر به مدت سی دقیقه فرصت دارد تا از خود دفاع کند، ضمن اینکه می تواند بخشی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار کند، سپس گزارش کمیسیون تحقیق به رای گذاشته می شود، چنانچه رد اعتبارنامه به تصویب مجلس نرسد، رئیس جلسه تصویب آن را اعلام می کند.

تبصره ـ الحاق 1397/05/28 ـ در صورتی که کمیسیون تحقیق ظرف مدت پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکند، نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است یا پانزده نفر از نمایندگان می توانند طرح اعتبارنامه را در صحن مجلس از هیات رئیسه درخواست کنند و هیات رئیسه موظف است در اولین فرصت گزارش شعبه را در دستور کار مجلس قرار دهد تا مطابق این ماده مورد رسیدگی قرار گیرد. به جای نظر کمیسیون، نظر شعبه به مدت پانزده دقیقه مطرح می شود.

ماده 71 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیات رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وی برای دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رای گیری می شود.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که نماینده یا نمایندگان معترض به دلائل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می توانند بااطلاع قبلی هیات رئیسه، دلائل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگری تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.

ماده 72 ـ منسوخ 1397/05/28 ـ اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع گردیده، می تواند طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از هیات رئیسه درخواست بنماید. همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم می توانند چنین تقاضایی را از هیات رئیسه بنمایند. هیات رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از استماع توضیح کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم می گیرد. در صورت موجه بودن علت تاخیر، مجلس می تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیراین صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح می گردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض سخنگوی شعبه مربوطه دلائل عدم تایید صحت اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان می کند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رای گیری می شود.

ماده 73 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ در هر مرحله، رای گیری برای اعتبارنامه مورد اعتراض، مخفی و با ورقه مخصوص انجام می شود.

ماده 74 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ نماینده ای که به اعتبارنامه اش اعتراض شده مانند سایر نمایندگان، از کلیه حقوق اعم از اعلام رای و نامزد شدن برای عضویت در هیات رئیسه و سایر انتخابات برخوردار است، لیکن در زمان بررسی اعتبارنامه خود در شعبه، کمیسیون تحقیق و مجلس حق رای ندارد.

مبحث دوم ـ الحاق 1387/09/26ـ حقوق و تعهدات نمایندگان

اول ـ مصونیت نمایندگان

ماده 75 ـ الحاق 1387/09/26ـ بر طبق اصل هشتاد و ششم (86) قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر خود کاملاً آزادند و نمی توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف خود داده اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعی محروم نمود.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ وظایف نمایندگی شامل نطق، بحث های داخل دستور، بحث های جلسات کمیسیون ها، اظهارنظراتی که برای اعمال اصل هشتاد و چهارم (84) قانون اساسی انجام می شود و سایر موارد نظارتی و قانونی است.

ماده 76 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه به تشخیص هیات رئیسه نماینده ای در سخنان خود در جلسه علنی به کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور می تواند در دفاع از خود، به صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالی درصورتی که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنی قرائت خواهد شد.

ماده 77 ـ الحاق 1387/09/26ـ اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئی به یکی از نمایندگان داده شود یا عقیده واظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور برای رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنج دقیقه اجازه نطق داده می شود.

دوم ـ تعهدات نمایندگان

ماده 78 ـ الحاق 1387/09/26ـ نمایندگان براساس مسئولیت نمایندگی، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آیین نامه داخلی می باشند. در مواردی که نماینده ای رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به ترتیب از طرف رئیس به عمل خواهد آمد:

1 ـ تذکر شفاهی در جلسه علنی.

2 ـ اخطار در جلسه علنی.

3 ـ احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیات رئیسه.

ماده 79 ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس جلسه نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره خارج می شوند و یا بدون اجازه صحبت می کنند وهمچنین نسبت به نمایندگانی که به واسطه عدم رعایت آیین نامه داخلی یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی نمایند تذکر می دهد.

ماده 80 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که رئیس به یکی از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار می کند.

ماده 81 ـ الحاق 1387/09/26ـ توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس می شود در موارد ذیل اجراء می گردد:

1 ـ درصورتی که نماینده ای پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.

2 ـ درصورتی که نماینده ای ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالی یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.

3 ـ کسانی که بیش از سه جلسه متوالی یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تاخیر غیرمجاز داشته باشند.

سوم ـ حقوق نمایندگان

ماده 82 ـ الحاق 1387/09/26ـ بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیات رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال می شود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج شود.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ مقرری و هزینه های نمایندگی درهرسال در جلسه مشترک هیات رئیسه با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می رسد، نمایندگان مجلس می توانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت نمایند، قبل از تصمیم مجدد در هر دوره به صورت علی الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل می شود.

چهارم ـ ماموریت ها

ماده 83 ـ الحاق 1387/09/26ـ ماموریت های رسمی فردی و جمعی نمایندگان برای شرکت در سمینارها، اجلاس ها و بازدیدهای فنی و تخصصی در داخل و یا خارج از کشور با تصویب کمیسیون ذی ربط و تایید هیات رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از ماموریت به آن کمیسیون و هیات رئیسه مجلس تسلیم می گردد.

پنجم ـ تعطیلات و مرخصی ها

ماده 84 ـ الحاق 1387/09/26ـ تعطیلات تابستانی مجلس در هر سال سی روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین می شود. هیات رئیسه می تواند در تنظیم برنامه جلسات علنی و کمیسیون ها به گونه ای عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کاری هم برای رسیدگی به وظایف نمایندگی فرصت داشته باشد.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورت ضرورت، رئیس مجلس می تواند با تقاضای حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را بطور فوق العاده دعوت به انعقاد نماید.

ماده 85 ـ الحاق 1387/09/26ـ نمایندگان یک ماه در هر سال حق استفاده از مرخصی با حقوق را دارند. استفاده از مرخصی ضروری بدون حقوق نیز، با موافقت هیات رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده می توانند در سال های بعد استفاده نمایند.

ماده 86 ـ الحاق 1387/09/26ـ اجازه مرخصی تمام مدت یک جلسه یا قسمتی از جلسات مجلس با موافقت هیات رئیسه مجلس و در کمیسیون ها و شعب با روسای کمیسیون ها و شعب خواهد بود.

ماده 87 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیچیک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی نمی تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیماری یا حوادث غیرمترقبه.

ششم ـ غیبت نمایندگان

ماده 88 ـ الحاق 1387/09/26ـ نماینده ای که بیش از یکصد ساعت متوالی یا دویست و پنجاه ساعت غیر متوالی از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یکسال غیبت نماید، مستعفی شناخته خواهد شد. همچنین نماینده ای که به علت ناتوانی جسمی و یا بیماری بیش از چهار ماه در یکسال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سی نفر از نمایندگان و تصویب دو سوم نمایندگان حاضر مبنی بر عجز وی از ایفای وظایف نمایندگی، سمت نمایندگی خود را از دست میدهد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفی شناخته شدن نماینده، درصورتی که خود وی یا نماینده دیگری به غیرموجه بودن غیبت اعتراض کند و آن را تسلیم هیات رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح می شود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتی که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رای داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.

یک نفر از هیات رئیسه به عنوان موافق و نماینده مورد بحث به عنوان مخالف برای صحبت، حق تقدم خواهند داشت.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که نماینده مستعفی شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولی در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد، می تواند لایحه دفاعیه خود رابرای طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر برای صحبت مخالفین توسط یکی از دبیران قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.

ماده 89 ـ الحاق 1387/09/26ـ به غیبت و تاخیر غیرموجه حقوق تعلق نمی گیرد.

ماده 90 ـ الحاق 1387/09/26ـ محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون ها با روسای کمیسیون ها و در جلسات رسمی مجلس با هیات رئیسه می باشد و در هر دو صورت، اعلان رسمی غیبت با هیات رئیسه مجلس خواهد بود.

هیات رئیسه موظف است غیبت و تاخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون ها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.

ماده 91 ـ الحاق 1387/09/26ـ غیبت، تاخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمی مجلس می باشد.

هفتم ـ استعفا نماینده و نحوه بررسی آن

ماده 92 ـ الحاق 1387/09/26ـ هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است می تواند از مقام نمایندگی استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس است.

ماده 93 ـ الحاق 1387/09/26ـ نماینده تقاضای استعفاء مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس می نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن، اعلام و در دستور کار هفته بعد می گذارد. نماینده می تواند قبل از شروع بررسی در مجلس تقاضای استعفاء خویش را مسترد دارد.

ماده 94 ـ بررسی تقاضای استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا تقاضای استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفاء یا نماینده دیگری به تعیین او تقاضای دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضای استعفاء و توضیح نماینده متقاضی استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت می توانند صحبت کنند و پس از آن رای گیری به عمل می آید. در صورت تصویب تقاضای استعفاء مراتب از طریق رئیس مجلس به وزارت کشور اعلام می شود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ هرگاه نماینده متقاضی استعفاء برای طرح تقاضای استعفای خود در مجلس حاضر نشود و کسی را هم برای دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضای استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رای گیری به عمل می آید.

ماده 95 ـ الحاق 1387/09/26ـ هرگاه تقاضای استعفاء تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست.

فصل سوم ـ الحاق 1387/09/26ـ گردش کار مجلس

مبحث اول ـ الحاق 1387/09/26ـ جلسات مجلس

ماده 96 ـ اصلاح 1391/02/30ـ انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رای منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان می باشد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ برای ادامه مذاکراتی که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رای نمی شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافی است.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ جلسات رسمی با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید به تشخیص هیات رئیسه که حتی الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.

ماده 97 ـ الحاق 1387/09/26ـ نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه رسمی معین می شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تاخیر بدون عذر موجه از طرف هیات رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رای با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تاخیر و غیبت، مقررات آیین نامه ازطرف هیات رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. اسامی نمایندگانی که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه ها درج خواهد شد.

ماده 98 ـ الحاق 1387/09/26ـ تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیات رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.

ماده 99 ـ الحاق 1387/09/26ـ حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس می باشد، مگر در موارد ضروری که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تاخیر خواهند بود.

تبصره1 ـ اصلاح 1391/02/30ـ وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطراری با اول وقت ادای نماز برخورد نداشته باشد.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ مجلس برای رسیدگی به طرح ها و لوایحی که در شش جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه روزه به جز روزهای تعطیل تشکیل می شود و افزایش ساعت هر جلسه با رای مجلس است.

ماده 100 ـ الحاق 1387/09/26ـ اعضای هیات رئیسه مجلس باید در ساعتی که قبلاً برای تشکیل جلسات تعیین می شود، حاضر شوند و در صورت تاخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آیین نامه جریمه می شوند.

ماده 101 ـ الحاق 1387/09/26ـ تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین نامه به عهده رئیس جلسه است.

ماده 102 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول طرح ها و لوایح از کمیسیون ها و سایر موضوعات طبق این آیین نامه توسط هیات رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامی است. طرح ها و لوایحی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضای دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیات رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگی مجلس قرار گیرد. در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه ای تقاضای اولویت کنند هیات رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.

تبصره1ـ اصلاح 1391/02/30ـ حداقل پنجاه نفر از نمایندگان می توانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستـور کار جلسـه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هر کدام به مدت پنج دقیقه، به رای می گذارد. در صورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی توان آن را متوقف نمود.

بنا به تجویز ماده 36 قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی متن ماده(3)الحاقی موضوع ماده(31) قانون یاد شده به عنوان تبصره 1 ماده (102) تعیین گردید.

تبصره 2 ـ اصلاح 1391/02/30ـ گزارش های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیون ها به جز گزارش طرح ها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد. این گزارش ها باید حداقل (48) ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد و خلاصه آن حداکثر به مدت نیم ساعت در جلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.

تبصره3ـ الحاق 1391/02/30ـ هیات رئیسه می تواند تمام یا بخشی از گزارش های واصله از دستگاه ها و سازمان هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیون های ذی ربط ارجاع نماید.

تبصره4ـ الحاق 1391/02/30ـ کلیه گزارش هایی که در جلسه علنی مطرح می شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.

ماده 103 ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای کتبی رئیس جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنی تشکیل می شود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنی بر وجود شرایط اضطرار و اقتضای امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزاری غیرعلنی جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت می کند، در صورت تصویب دو سوم حاضران، کار رسیدگی در جلسه غیرعلنی ادامه می یابد، در غیراین صورت، جلسه به حالت علنی بازگشته و به روال عادی عمل خواهد کرد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ مصوبات جلسه غیرعلنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ تشخیص رفع شرایط اضطراری برای انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنی برای اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنی و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملی می گردد.

ماده 104 ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام می کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطراری (به تشخیص هیات رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمی اعلام شود.

ماده 105 ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که در مجلس بی نظمی و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری کند، در جای خود قیام می نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می کند و نمایندگان از جلسه خارج می شوند و پس از انقضای پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل می شود.

هرگاه بی نظمی و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگری موکول می نماید.

مبحث دوم ـ الحاق 1387/09/26ـ نطق ها و مذاکرات

اول ـ نطق ها

ماده 106 ــ الحاق 1387/09/26 ـ در هر جلسه رسمی به جز جلسات بررسی لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رای اعتماد به وزیران، سه نفر از نمایندگان می توانند به نوبت و طبق فهرستی که از قبل به قید قرعه توسط هیات رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق نمایند. همچنین دو نفر از نمایندگانی که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیکی ثبت نام کرده وحداکثر به مدت پنج دقیقه نطق نمایند. درصورتی که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضی این نطق باشند، هیات رئیسه به قید قرعه به دو نفر وقت خواهد داد. هیچ یک از نمایندگان نمی توانند در مدت دوماه بیش از یک بار نطق پنج دقیقه ای نمایند. نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.

ماده 107 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در هر جلسه قبل از ورود در دستور، قبل از ورود در دستور رئیس می تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.

در نسخه منتشره توسط هیات رئیسه مجلس عبارت قبل از ورود در دستور به موجب حکم بند(15) ماده (34) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، حذف گردیده است که با توجه به فقدان کلمه نطق در ماده قبل از اصلاح به نظر میرسد این ماده مشمول اصلاح مندرج در بند یاد شده نمی شود.

تبصره ـ الحاق 1391/02/30ـ روسای قوای مجریه و قضائیه می توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس مجلس پس از موافقت هیات رئیسه در اولین فرصت انجام می شود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.

ماده 108 ـ الحاق 1387/09/26ـ ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:

الف ـ مدت نطق در جلسه علنی به شرح زیر خواهد بود:

1 ـ برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان می توانند از بین خود یک یا چند نفر را برای بحث در موضوع استیضاح معرفی نمایند، ولی در هرحال مجموع نطق های استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.

2 ـ در مورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتدا سخنگو کمیسیون اصلی حداکثر ده دقیقه گزارش میدهد، پس از آن حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن سخنگو کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت می کنند.

تبصره 1 ـ اصلاح 1398/10/02 ـ در مورد طرح ها و لوایح مهم یا مفصل با پیشنهاد حداقل دو نفر توسط رئیس جلسه یا بیست و پنج نفر از نمایندگان و رای اکثریت مطلق نمایندگان حاضر، می توان تعداد و یا وقت مخالف و موافق و وقت نماینده دولت و سخنگو کمیسیون را حداکثر تا دو برابر افزایش داد.

تبصره 2 ـ(اصلاحی 26/09/1387) در بررسی کلیات طرح های دو یا سه فوریتی و طرح هایی که کمیسیون اصلی در موعد مقرر گزارش نداده است یکی از طراحان می تواند به جای سخنگو در ابتدا و انتهای رسیدگی در مجلس صحبت کند.

3 ـ برای موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:

• دفاع دربرابر توهین و تحریف نطق.
• مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرح ها و لوایح.
• توضیح پیشنهاد اصلاحی نسبت به مواد طرح ها و لوایح اعم از فردی و جمعی.
• توضیح نماینده دولت و سخنگو کمیسیون در مورد پیشنهادها
• توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
• پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن.
• پیشنهاد تنفس.
• پیشنهاد اخذ رای مخفی.
• پیشنهاد انواع رای در مورد استیضاح.

4 ـ برای تذکر آیین نامه ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر 3 دقیقه.

بنا به تجویز ماده (36) و به موجب احکام مواد (181) و (182) قانون یادشده، عبارت همچنین بنا به تجویز ماده (36) و به موجب احکام مواد (181) و (182) قانون یادشده، عبارت از جزء 3 بند (الف) ماده 3 اصلاحی حذف و با اصلاحاتی به عنوان جزء 4 بند مذکور الحاق گردید.

ب ـ در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتی که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.

ج ـ در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، سخنگوکمیسیون گزارش خود را ارائه می دهد سپس حداکثر پنج نفر از نمایندگان به عنوان مخالف گزارش کمیسیون و پنج نفر به عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هرکدام حداکثر ده دقیقه صحبت می کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست دقیقه و در پایان، سخنگوکمیسیون صحبت می کند. مجموع زمان صحبت سخنگوکمیسیون سی دقیقه خواهد بود.

تبصره ــ الحاق 1387/09/26 ـ در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت های مقرر در بند فوق است.

د ـ مدت نطق برای مسائل مهم مربوط به سیاست خارجی از قبیل عهدنامه ها و مقاوله نامه ها و موافقت نامه های بین المللی حداکثر سه ساعت و برای هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.

هـ ـ پیش از اخذ رای برای انتخاب حقوقدانان شورای نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنی مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامه های خود را به اطلاع نمایندگان برساند.

تبصره ـ اصلاح 1397/05/28 ـ در کلیه مواردی که در این آیین نامه نمایندگان می توانند به عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند و به موقع در لوح یا دستگاه الکترونیک ثبت نام کرده اند، اسامی آنان توسط یکی از اعضای هیات رئیسه به قید قرعه انتخاب و اعلام می شود. افراد تعیین شده حق واگذاری نوبت خود به نماینده دیگر را دارند.

ماده 109 ـ الحاق 1387/09/26ـ ناطق نباید از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وی تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم می تواند وی را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر این که مجلس ادامه صحبت را تایید کند.

ماده 110 ـ قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایراد گیری های شخصی و حرکات و تظاهراتی که موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات های مندرج در این آیین نامه خواهد گردید.

رئیس جلسه مسئول جلوگیری از این تخلفات است.

دوم ـ مذاکرات

ماده 111 ـ الحاق 1387/09/26ـ موضوعاتی که طبق دستور در مجلس مطرح می شود باید یک ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه نصب می گردد، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانی است که ثبت نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتی که مخالف یا موافقی ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس می توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقی وجود نداشته باشد، مخالفان می توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفی موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به عنوان موافق کسی صحبت نخواهد کرد.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که موضوعی در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلائلی مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.

در اجرای بند (16) ماده 36 قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، و تجویز موضوع ماده (36)قانون یاد شده کلمه برگ حذف گردید.

ماده 112 ـ الحاق 1387/09/26ـ مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع می شود. نماینده ای که در صورت مشروح مذاکرات مطلبی برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار می تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمی تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج می شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضای رئیس یا نایب رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.

ماده 113 ـ اصلاح 1391/02/30ـ هرگاه هنگام بحث در بارهٔ طرح ها و لوایح، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیون های مربوطه لازم بدانند در موضوع موردبحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.

ماده 114 ـ منسوخ 1387/09/26 ـ به جز مذاکرات مربوط به استیضاح و لایحه بودجه، در صورتی که حداقل دو مخالف و در صورت وجود، دو موافق نسبت به طرح یا لایحه ای صحبت کرده باشند، هریک از نمایندگان می توانند کتباً کفایت مذاکرات را پیشنهاد کنند. اولین نماینده پیشنهاددهنده دلایل خود را به عنوان موافق اظهار می دارد و اگر مخالفی باشد علل مخالفت خود را بیان می کند و آنگاه رای گرفته می شود. درصورتی که پیشنهاد کفایت مذاکرات به تصویب نرسید و در ادامه مذاکرات برای بار دوم پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شد بدون توضیح رای گرفته می شود. پس از رای به کفایت مذاکرات و اعلام ختم آن از طرف رئیس، به دیگر نمایندگان موافق و مخالف در آن باب اجازه نطق داده نمی شود.

ماده 115 ــ الحاق 1387/09/26 ـ نمایندگان می توانند درباره مسائل مهم مملکتی یا بین المللی یا مناسبت های خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضاء حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامی نمایندگان در پایان جلسه علنی مجلس قرائت و طی نامه رسمی به مراجع ذی ربط ارسال خواهد شد و اسامی نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ می شود.

تبصره ــ الحاق 1387/09/26 ـ توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملی خواهد بود که توسط هیات رئیسه تصویب و به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.

ماده 116 ـ الحاق 1387/09/26ـ گزارش نهایی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی پس از ارائه به هیات رئیسه مجلس، درصورتی که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار می گیرد و در اولین جلسه علنی قرائت خواهد شد.

ماده 117 ـ اصلاح 1391/02/30ـ روسای جمهور، نخست وزیران، روسای مجلس و مقامات عالی رتبه کشورهای دیگر که به دعوت مقامات جمهوری اسلامی ایران به ایران می آیند و بنا به صلاحدید همتای آنان و تصویب هیات رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمی و علنی به مصلحت باشد می توانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانی نمایند. این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.

مبحث سوم ـ آراء ـ الحاق 1387/09/26 

اول ـ کمیت آراء

ماده 118ـ اصلاح 1391/02/30ـ مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رای موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، معتبر می باشد مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.

ماده 119 ـ الحاق 1387/09/26ـ کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیون ها و شعب به عمل می آید، اعم از اینکه فردی یا جمعی باشد باستثناء انتخاب رئیس، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب می شود و موارد دیگری که در این آیین نامه حد و نصاب دیگری برای آن تعیین شده است با رای اکثریت نسبی است و در صورت تساوی آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین می شود. اسامی کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رئیس جلسه اعلام می شود.

با توجه جزء 2 بند ز ماده (120)اصلاح شده به موجب ماده (16) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، و تجویز ماده (36) قانون یاد شده، عبارت اعضاء حقوقدان شورای نگهبان از متن این ماده حذف شد.

ماده 120 ـ الحاق 1387/09/26ـ نصاب رای گیری در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف به شرح زیر می باشد:

الف ـ اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان: ـ اصلاحات جزئی خطوط مرزی کشور. (اصل هفتاد و هشتم قانون اساسی).

ب ـ اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان: 1 ـ توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامی (اصل شصت و هشتم قانون اساسی). 2 ـ مصوبات جلسه رسمی غیرعلنی (اصل شصت و نهم قانون اساسی).

ج ـ اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:

1 ـ تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومی. (اصل پنجاه و نهم قانون اساسی).

2 ـ تصویب عدم کفایت رئیس جمهور. (اصل هشتاد و نهم قانون اساسی).

3 ـ تصویب تقاضای سه فوریت طرح ها و لوایح.

د ـ اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر:

1 ـ تصویب آئین نامه داخلی مجلس و تفسیر آن.

2 ـ تصویب تشکیل جلسه رسمی غیرعلنی مجلس با رعایت ماده (103) این آئین نامه.

3 ـ تصویب تقاضای دوفوریت طرح ها و لوایح.

4 ـ تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم قانون اساسی.

5 ـ اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرح ها و لوایح

ه‍ـ ـ اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:

1 ـ انتخاب رئیس مجلس (مرحله اول).

2 ـ رای اعتماد به وزیران.

3 ـ رای عدم اعتماد به وزیران.

4 ـ طرح ها و لوایح و تفسیر قوانین.

5 ـ تصویب انجام تحقیق و تفحص.

6 ـ تصویب تقاضای یک فوریت طرح ها و لوایح.

7 ـ تغییر دستور هفتگی مجلس.

8 ـ رای به وارد بودن سوال نمایندگان از وزیر.

9 ـ تصویب موضوعات اصول هفتاد و هفتم، هشتادم، هشتادودوم و هشتاد وسوم قانون اساسی

10 ـ تصویب وضع قوانین آزمایشی و تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها توسط کمیسیون های مجلس و دولت طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی.

11 ـ تعیین تعداد اعضاء کمیته ها در کمیسیون ها.

12 ـ تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است.

13ـ حذف مواد، تبصره ها و بندها از گزارش کمیسیون ها در جلسه علنی

14ـ تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرح ها و لوایح مهم موضوع تبصره (1) ماده (108)

15 ـ سایر مواردی که در این آئین نامه و سایر قوانین برای آنها کلمات« تصویب» یا« موافقت مجلس» آورده شده و در این آئین نامه نصاب آن مشخص نشده است.

و ـ اکثریت نسبی با حداقل رای بیش از یک سوم نمایندگان حاضر:

1 ـ انتخاب اعضاء هیات رئیسه شعبه.

2 ـ انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیات تحقیق و تفحص.

3 ـ انتخاب اعضاء کمیسیون تخصصی، تحقیق و تدوین آئین نامه داخلی در شعبه.

4 ـ تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان.

5 ـ انتخاب اعضاء کمیسیون ویژه در مجلس.

6 ـ انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور.

ز ـ اکثریت نسبی:

1 ـ انتخاب رئیس مجلس (مرحله دوم) و سایر اعضاء هیات رئیسه مجلس.

2 ـ انتخاب اعضاء حقوقدان شورای نگهبان.

3 ـ انتخاب رئیس و اعضاء هیات رئیسه کمیسیون و کمیته.

4 ـ انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمان ها.

5 ـ انتخاب اعضاء کمیته های هر کمیسیون.

6 ـ انتخاب ده نفر از نمایندگان در اجراء اصل یکصدوهفتاد و هفتم قانون اساسی.

تبصره ـ الحاق 1391/02/30ـ نصاب رای برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در این آیین نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.

دوم ـ کیفیت آراء

ماده 121 ـ اصلاح 1391/02/30ـ رای گیری در مجلس به یکی از روش های ذیل انجام می گیرد:

1 ـ با دستگاه الکترونیکی.

2 ـ علنی با ورقه.

3 ـ مخفی با ورقه.

4 ـ قیام و قعود.

تبصره ـ اصلاح 1397/05/28 ـ قبل از شروع رای گیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رای گیری انجام شود. در صورتی که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رای گیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات به طور کامل آورده شود.

رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رای گیری، از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از سی ثانیه از زمان شروع رای گیری به فوریت نتیجه رای گیری را اعلام نماید.

ماده 122 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیات رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکی مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رای مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنی دستگاه ها حداکثر برای یک هفته رای گیری با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.

ماده 123 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مورد ذیل اخذ رای علنی با ورقه خواهد بود:

هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به جای استفاده از دستگاه الکترونیکی و یا قیام و قعود رای علنی با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رای گیری به عمل می آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بطور علنی به رای گذاشته می شود.

ماده 124 ـ الحاق 1387/09/26ـ در رای علنی با ورقه، هر نماینده دارای سه نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روی کارت ها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رای علنی با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران در گلدانها می ریزند. نمایندگانی که رای ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رای از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب می شوند.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانی که در رای گیری شرکت نکرده و یا بعد از اعلام اخذ رای از تالار خارج شده اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می گردد.

ماده 125 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در موارد ذیل اخذ رای مخفی با ورقه الزامی است:

1 ـ انتخاب اعضای هیات رئیسه، حقوقدانان شورای نگهبان و سایر انتخابات راجع به اشخاص.

2 ـ انتخابات داخلی شعب و کمیسیون ها.

3 ـ رای اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیات وزیران و رای عدم کفایت به رئیس جمهور.

4 ـ رای نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده اند.

تبصره 1 (الحاق 1387/09/26 و اصلاح 1401/06/30ـ هیات رئیسه موظف است کارت های مخصوصی برای رای گیری مخفی تهیه و دراختیار نمایندگان قرار دهد. رای گیری به وسیله هرگونه ورقه و کارتی غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.

تبصره۲ ـ الحاق 1401/06/30 ـ هیات رئیسه می تواند انتخاب نمایندگان برای عضویت در نهادها، هیات ها، مجامع و شوراها را با دستگاه الکترونیکی انجام دهد. در این صورت، هیات رئیسه موظف است اقدامات لازم برای عدم امکان دسترسی به آرای نمایندگان را به عمل آورد.

ماده 126 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مواردی که نتیجه اخذ رای با قیام و قعود بلافاصله توسط دونفر از دبیران هیات رئیسه و یا ظرف مدت پانزده دقیقه بعد از اعلام رای مذکور توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید به عمل آمده رای گیری خواهد شد. درصورتی که درخواست تردیدکنندگان به تصویب نصف به علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهد گرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد می توان در جلسه بعد نسبت به تردید رای گیری نمود.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ تردیدکنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگ مخصوصی در جایگاه هیات رئیسه ثبت و امضاء نمایند.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رای گیری نمی توانند از درخواست خود انصراف بدهند.

سوم ـ اعلام نتیجه رای

ماده 127 ـ الحاق 1387/09/26ـ به مجرد اعلام اخذ رای، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارش گر اعلام و بلافاصله اخذ رای به عمل می آید. در موارد نقص فنی دستگاه شمارش گر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.

ماده 128 ـ الحاق 1387/09/26ـ در کلیه موارد، نتیجه رای مجلس باید صریحاً به وسیلهٔ رئیس اعلام گردد.

ماده 129 ـ الحاق 1387/09/26ـ اسامی کلیه تقاضاکنندگان رای مخفی یا رای علنی با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

باب دوم ـ وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی

فصل اول ـ الحاق 1387/09/26ـ قانونگذاری

مبحث اول ـ الحاق 1387/09/26ـ طرح ها و لوایح قانونی

اول ـ طرح های قانونی

ماده 130 ـ طرح های قانونی با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم می شود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکی از دبیران، در همان جلسه به کمیسیون های مربوط ارجاع می شود. این طرح ها پس از ارجاع به کمیسیون های ذی ربط چاپ و توزیع و نسخه ای از آن توسط رئیس برای وزیر یا وزیران مربوط ارسال می گردد. طرح ها نیز همانند لوایح، باید دارای موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه بوضوح درج شود و همچنین دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.

ماده 131 ـ الحاق 1387/09/26ـ امضاء کنندگان طرح های قانونی حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، برای ادای توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام می نماید.

ماده 132 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از اعلام وصول طرح قانونی، چنانچه جمعی از امضاء کنندگان تقاضای کتبی استرداد آن را بنمایند بطوری که امضاء کنندگان باقی مانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتی که تقاضای استرداد قبل از تصویب طرح در شور اول باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتی که طرح در شور اول به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، با رای مجلس، طرح قابل استرداد می باشد.

ماده 133 ـ الحاق 1387/09/26ـ اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیون های موضوع اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی واقع نشد بدون تغییر اساسی تا شش ماه دیگر نمی توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضای کتبی پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.

دوم ـ لوایح قانونی

ماده 134 ـ الحاق 1387/09/26ـ لوایح قانونی که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد می شود، باید؛

1 ـ دارای موضوع و عنوان مشخص باشد.

2 ـ دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به وضوح درج شود.

3 ـ دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.

ماده 135 ـ الحاق 1387/09/26ـ طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی کلیه لوایح قانونی تقدیمی به مجلس باید به امضاء رئیس جمهور و وزیر یا وزراء مسئول رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسئول، امضاء رئیس جمهور کافی است.

ماده 136 ـ اصلاح 1391/02/30ـ لوایح قانونی با رعایت اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی باید در جلسه علنی مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و درموقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکی از وزراء به تناسب موضوع حاضر باشد.

معاونان امور مجلس رئیس جمهور و وزراء و سازمان برنامه و بودجه، رئیس یا رابط امورمجلس شورای عالی استان ها که رسماً به مجلس معرفی شده باشند، می توانند بجای رئیس جمهور و وزراء در جلسات مجلس و کمیسیون ها برای توضیح و دفاع لازم حضور یابند.

ماده 137 ـ اصلاح 1391/02/30ـ استرداد لوایح قانونی با تصویب هیات وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:

1 ـ درصورتی که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد می نماید و گزارش آن در جلسه علنی اعلام می شود.

2 ـ درصورتی که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهایی باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونین رئیس جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس جمهور می تواند با ذکر دلیل در جلسه علنی مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.

ماده 138 ـ الحاق 1387/09/26ـ یک نسخه از کلیه طرح ها و لوایحی که تقدیم مجلس می شود پس از اعلام وصول، از طریق رسانه ها در اختیار عموم قرار می گیرد.

ماده (138) به استناد بند 3 ماده (34) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387، حذف و بنا به تجویز ماده (36) قانون یاد شده با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (139) که به موجب بند 4 ماده (34) قانون اصلاح... اصلاح عبارتی شده بود، به شماره(138) تغییر یافت.

سوم ـ طرح های شورای عالی استان ها

ماده 139 ـ اصلاح 1391/02/30ـ طرح های مصوب شورای عالی استان ها که باید دارای عنوان و مقدمه توجیهی مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیما یا توسط دولت به مجلس تقدیم می شود. وصول این طرح ها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و برای بررسی به کمیسیون ذی ربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخه ای از آن نیز برای هیات وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال می شود.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (140) به شماره (139) تغییر یافت.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ نحوه رسیدگی به این طرح ها و نیز تقاضای استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.

چهارم ـ مقررات مشترک طرح ها و لوایح

ماده 140 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در ابتدای هر دوره قانونگذاری، هیات رئیسه صورتی از طرح ها و لوایحی را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه می کند و در اختیار نمایندگان می گذارد و صورتی نیز برای دولت ارسال می دارد. هر یک از طرح ها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگی به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین نامه به کمیسیون های مربوطه ارجاع می شود و کمیسیون ها رسیدگی را به ترتیب مندرج در این آیین نامه انجام می دهند. هرگاه شوراول آن طرح ها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگی به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون وتصویب مجلس یک شوری انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحی را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (141) به شماره (140) تغییر یافت.

ماده 141 ـ اصلاح 1391/02/30ـ نمایندگان مجلس و دولت نمی توانند یک طرح یا لایحه قانونی را که بیش از یک موضوع دارد به عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضای تصویب نمایند. درصورتی که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیات رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرح ها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید. لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (142) به شماره (141) تغییر یافت.

مبحث دوم ـ مراحل بررسی و تصویب طرح ها و لوایح عادی ـ الحاق 1387/09/26 ـ

ماده 142 ـ الحاق 1387/09/26ـ بررسی و تصویب کلیه طرح ها و لوایح عادی یک شوری خواهد بود به جز مواردی که در این آئین نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیات رئیسه بررسی آنها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (143) که خود به موجب ماده (17) قانون مذکور، اصلاح گردیده، به شماره (142) تغییر یافت.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26 ـ چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد این گونه طرح ها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شوردوم ارجاع می شود.

ماده 143 ـ الحاق 1387/09/26ـ رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرح ها و لوایح عادی را که به مجلس تقدیم می شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون اساسی در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون های مربوطه ارجاع نماید و به دستور وی فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (144) به شماره (143) تغییر یافت.

ماده 144 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ رئیس مجلس شورای اسلامی موظف است یک نسخه از طرح ها و لوایح عادی و یک فوریتی را پس از اعلام وصول به کمیسیون اصلی و کمیسیون های فرعی جهت رسیدگی به مواد مرتبط و همچنین به مرکز پژوهش های مجلس جهت رسیدگی و اظهار نظر کارشناسی ارجاع کند.

کمیسیون های فرعی موظفند حداکثر ظرف مدت پانزده روز از تاریخ ارجاع طرح یا لایحه عادی و ظرف مدت ده روز برای طرح ها و لوایح یک فوریتی نتیجه رسیدگی خود را طی گزارشی در مواد ارجاعی به کمیسیون اصلی ارائه کنند. هریک از نمایندگان نیز می توانند پیشنهاد های خود را در مورد کلیات و جزئیات طرح ها و لوایح عادی ظرف مدت ده روز و در طرح ها و لوایح یک فوریتی ظرف مدت پنج روز از تاریخ توزیع طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی و کمیسیون های فرعی ارائه کنند.

مهلت کمیسیون اصلی برای رسیدگی به کلیات و جزئیات طرح یا لایحه عادی حداکثر سه ماه و در طرح ها و لوایح یک فوریتی حداکثر یک ماه و نیم پس از تاریخ ارجاع است. چنانچه طرح یا لایحه با برگزاری جلسات عادی و فوق العاده در مهلت های مذکور قابل رسیدگی نباشد با درخواست کمیسیون و موافقت هیات رئیسه مجلس این فرصت حداکثر تا دو برابر مدت های مذکور قابل تمدید است.

تبصره 1 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ در مواردی که کمیسیون یا کمیسیون هایی به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیات رئیسه اعلام می کنند، هیات رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

تبصره 2 ـ الحاق 1394/11/04 ـ در پایان مهلت های تعیین شده چنانچه گزارش کمیسیون اصلی ارائه نشود، هیات رئیسه مجلس موظف است طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور هفتگی مجلس قرار دهد. در این صورت پیشنهادهای موضوع این ماده در جلسه علنی مطرح می شود. در صورتی که گزارش کمیسیون اصلی تا سه روز قبل از شروع رسیدگی به طرح یا لایحه در جلسه رسمی مجلس بین نمایندگان توزیع گردد گزارش کمیسیون جایگزین طرح یا لایحه می شود. در این صورت نمایندگان می توانند تا چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون، پیشنهادهای خود را شامل اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه در هر مورد، حذف کل ماده یا تبصره یا بند یا جزء به هیات رئیسه مجلس ارائه کنند تا با توزیع پیشنهاد، در جلسه رسمی مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.

تبصره 3 ـ الحاق 1394/11/04 ـ چنانچه در کلیات، نظر کمیسیون های فرعی با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، در جلسه رسمی مجلس قبل از رای گیری برای کلیات، سخنگو یا یکی از اعضای آن کمیسیون ها می توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهند.

تبصره 4 ـ الحاق 1394/11/04 ـ در مواردی که طرح یا لایحه طبق آیین نامه به صورت دو شوری رسیدگی می شود در شور اول کلیات و در شور دوم جزئیات طبق این آیین نامه رسیدگی می شود.

ماده 144 مکرر ـ الحاق 1394/11/04 ـ همزمان با وصول طرح ها و لوایح توسط کمیسیون ها در صورت ضرورت و با تصویب کمیسیون اصلی، طرح یا لایحه به کار گروه کارشناسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ارجاع می شود. رئیس مرکز پژوهش های مجلس موظف است متناسب با موضوع و مواد طرح یا لایحه کار گروهی جهت بررسی طرح یا لایحه ارجاعی، متشکل از کارشناسان آن مرکز و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب نظر اعم از نمایندگان فعلی و ادوار مجلس، کارشناس معاونت قوانین مجلس، دیوان محاسبات، مراکز علمی و پژوهشی حوزه و دانشگاه، دستگاه های اجرائی، بخش خصوصی و دستگاه های مرتبط با طرح یا لایحه، تشکیل دهد و در بدو کار رئیس و دبیر آن را تعیین کند. رئیس کار گروه موظف است پس از بحث و بررسی کارشناسی در کار گروه و در صورت لزوم پس از مطالعه تطبیقی قوانین و مقررات و تجربیات سایر کشورها و با بررسی سوابق قانونگذاری و پیشنهادهای کمیسیون های فرعی و نمایندگان، گزارش کار گروه را با رعایت اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سند چشم انداز، سیاست های کلی نظام و قانون برنامه توسعه، همراه با مشخصات اعضای کار گروه به کمیسیون اصلی ارائه کند. رئیس یا نماینده کار گروه موظف است با شرکت در جلسات کمیسیون از گزارش ارائه شده دفاع کند. در صورت عدم نیاز به قانونگذاری جدید در موضوع مورد بحث، رئیس کار گروه گزارش خود را با ذکر دلایل رد طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی ارائه می کند.

تبصره 1 ـ الحاق 1394/11/04 ـ چنانچه رئیس مرکز پژوهش های مجلس از مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان جهت معرفی نماینده خود برای حضور در کار گروه موضوع این ماده دعوت به عمل آورد، مراجع مذکور در صورت تمایل می توانند شخص یا اشخاصی را از اعضاء یا غیر اعضاء به مرکز معرفی کنند. عدم معرفی یا حضور نیافتن نمایندگان مذکور، مانع از تشکیل کار گروه نیست.

تبصره 2 ـ الحاق 1394/11/04 ـ ارجاع طرح یا لایحه به کار گروه موضوع این ماده نافی مسئولیت مرکز پژوهش های مجلس در ارائه نظرات کارشناسی به کمیسیون ها و جلسات رسمی مجلس مندرج در قانون شرح وظایف مرکز پژوهش های مجلس نخواهد بود.

تبصره 3 ـ الحاق 1394/11/04 ـ حداکثر زمان رسیدگی به طرح ها و لوایح عادی در مرکز پژوهش ها یک ماه و نیم پس از ارجاع و در طرح ها و لوایح یک فوریتی یک ماه پس از ارجاع می باشد. در صورت ضرورت این فرصت ها با درخواست مرکز پژوهش ها و تایید کمیسیون اصلی قابل افزایش است.

الف ـ بررسی طرح ها و لوایح در کمیسیون ها

ماده 145 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ کمیسیون اصلی موظف است در رسیدگی به طرح ها و لوایح از وزرا و یا بالاترین مقام دستگاه های اجرائی مرتبط با موضوع، مرکز پژوهش ها، دیوان محاسبات، نمایندگان کمیسیون های فرعی و نمایندگانی که در موعد مقرر پیشنهاد خود را ارائه نموده اند و عنداللزوم نماینده بخش خصوصی اعم از اتاق های: بازرگانی و صنایع و معادن، کشاورزی، تعاون، اصناف، تشکلهای کارگری، انجمن ها و اتحادیه ها و مجامع صنفی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حسب مورد دعوت نماید و پس از رسیدگی گزارش خود را در مهلت مقرر به هیات رئیسه مجلس تقدیم کند.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (146) که خود به موجب ماده (18) قانون مذکور، اصلاح گردیده، به شماره (145) تغییر یافت.

تبصره 1 ـ اصلاح 1391/02/30ـ کمیسیون ها می توانند گزارش طرح ها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی ماده (5) الحاقی موضوع ماده (33) قانون مذکور به عنوان تبصره ماده (145) الحاق گردید.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دوسوم اعضای کمیسیون و تایید هیات رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و در صورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.

ماده 145 مکرر ـ الحاق 1394/11/04 ـ پس از توزیع گزارش نهائی کمیسیون اصلی توسط هیات رئیسه مجلس، کمیسیون های فرعی در موارد ارجاعی و نمایندگان می توانند ظرف مدت ده روز از تاریخ توزیع گزارش، پیشنهادهای خود را در خصوص اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه اصلی و پیشنهادهای الحاقی در هر ماده و اجزای آن، حذف کل ماده و اجزای آن به هیات رئیسه مجلس ارائه کنند.

تبصره ـ الحاق 1394/11/04 ـ گزارش کمیسیون اصلی همراه با گزارش کمیسیون های فرعی و پیشنهادهای نمایندگان موضوع این ماده و ماده (145) در مورد هر طرح یا لایحه و همچنین در موارد ارجاعی به کمیسیون اصلی حین بررسی طرح ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت و در موارد اعاده شده از شورای نگهبان حداقل یک جلسه یا بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی در جلسه رسمی مجلس باید بین نمایندگان مجلس توزیع شده باشد. درغیر این صورت در آن جلسه قابل رسیدگی نیست.

ماده 146 ـ منسوخ 1391/02/30 ـ گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یالایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف مدت یک ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیات رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیراین صورت بایگانی می شود مگر این که درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.

این متن به موجب ماده (18) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 به عنوان تبصره ماده (146) تصویب گردید لیکن بنا به تجویز ماده (36) قانون یاد شده، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی به عنوان ماده(146) تعیین شد.

ماده 147 ـ الحاق 1387/09/26ـ پیشنهاد دهندگان می توانند در کمیسیون مربوطه حاضر شوند و توضیحات لازم را در باره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است، حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح پیشنهاد، کتباً پیشنهاد دهندگان را به کمیسیون دعوت کند.

ماده 148 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون ها موظفند، در موقع رسیدگی به طرح ها و لوایح، از وزراء و بالاترین مقام دستگاه ذی ربط دعوت به عمل آورند.

ماده 149 ـ الحاق 1387/09/26ـ درجلسات کمیسیون ها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رای می توانند حاضر شوند و در صورتی که از طرف کمیسیون برای ادای توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولی حق رای ندارند.

ب ـ بررسی و تصویب طرح ها و لوایح در مجلس

ماده 150 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ در مواردی که موادی از طرح ها و لوایح و همچنین مصوبات اعاده شده از شورای نگهبان جهت رسیدگی به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، نمایندگان عضو کمیسیون های فرعی و سایر نمایندگان می توانند با حضور در کمیسیون اصلی، در زمان اعلام شده توسط کمیسیون نظرات و پیشنهادهای خود را مطرح کنند.

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره مواد (150) و (151) جابجا شده و همچنین عناوین دومـ شور دوم و الف ـ بررسی مواد و پیشنهادها در کمیسیون پیش از ماده (151) حذف گردید.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/30ـ ارائه پیشنهادهای نمایندگان در مواردی که در این آیین نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ اعضای هر کمیسیون می توانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهادهای خود را طرح نمایند.

تبصره3ـ الحاق 1391/02/30ـ نمایندگان پیشنهاددهنده می توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.

تبصره4ـ الحاق 1391/02/30ـ طرح ها و لوایحی که به صورت دو شوری رسیدگی می شود پیشنهادها در شور اول درباره کلیات و در شور دوم درخصوص مواد پذیرفته می شود.

تبصره5 ـ منسوخ 1394/11/04 ـ کلیه پیشنهادهای کتبی نمایندگان که در زمان رسیدگی، در کمیسیون حضور داشته اند همراه با گزارش کمیسیون، چاپ و توزیع می شود.

تبصره6 ـ الحاق 1391/02/30ـ معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.

ماده 151 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ

بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره مواد (150) و (151) جابجا شده و همچنین عناوین دومـ شور دوم و الف ـ بررسی مواد و پیشنهادها در کمیسیون پیش از ماده (151) حذف گردید.

1 ـ در ابتداء، ماده واحده و یا هر یک از مواد یا اجزاء توسط یکی از اعضای هیات رئیسه قرائت می شود. سپس پیشنهادهای چاپ شده کمیسیون های فرعی و نمایندگان به ترتیب برای بازگشت به لایحه یا طرح، حذف کل یا جزء و پیشنهاد اصلاحی به شرح فوق مطرح می شود و رای گیری به عمل می آید. در این مرحله پیشنهاد حذف کل یا جزء تا قبل از ورود به ماده در صحن پذیرفته می شود.

ب) پس از تصویب کلیات، به جزئیات طرح ها و لوایح به ترتیب زیر رسیدگی می شود و در صورت وجود مخالف هر ماده، یک مخالف و یک موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت می کند.

1 ـ گزارش کمیسیون اصلی در خصوص ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن به ترتیب مواد توسط یکی از اعضای هیات رئیسه مجلس قرائت می شود، درصورتی که نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن پیشنهاد چاپ شده وجود داشته باشد ابتداء مصوبه کمیسیون اصلی در آن مورد رسیدگی می شود و در صورت وجود مخالف، یک نفر مخالف و سپس یک نفر موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت خواهند کرد و نسبت به مصوبه کمیسیون اصلی رای گیری می شود.

2 ـ اگر پیشنهاد چاپ شده ای مطابق بند (1) وجود نداشته باشد، مصوبه کمیسیون اصلی در خصوص ماده واحده، هر یک از مواد یا اجزاء به رای گذاشته می شود.

3 ـ در صورت عدم تصویب موارد مذکور در بندهای (1) و (2)، مجدداً پیشنهاد حذف در مجلس پذیرفته و در مورد آن رای گیری می شود.

4 ـ پس از مراحل فوق، برای ماده مورد بحث با اصلاحات انجام شده رای گیری به عمل می آید و چنانچه به تصویب نرسید، پیشنهادهای جدید قابل طرح است و در صورت عدم وجود پیشنهاد جدید جهت بررسی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می شود.

5 ـ در هر مرحله که پیشنهاد اصلاح، بازگشت به لایحه یا طرح و یا مصوبه کمیسیون اصلی به تصویب مجلس برسد، پیشنهاد الحاقی مرتبط و غیرمغایر با مصوبه به تشخیص رئیس جلسه، به ترتیب کمیسیون های فرعی و نمایندگان مطرح و رای گیری به عمل می آید.

6 ـ نسبت به آن دسته از مواد که مجدداً به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، هر یک از نمایندگان می توانند در مهلت مقرر با حضور در کمیسیون پیشنهادهای خود را مطرح کنند. پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون اصلی در موارد ارجاعی به کمیسیون، هر یک از نمایندگان می توانند تا دوازده ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون اصلی پیشنهادهای خود را جهت طرح در جلسه رسمی مجلس به هیات رئیسه مجلس ارائه نمایند.

تبصره ـ الحاق 1394/11/04 ـ در صورت عدم آمادگی یا عدم حضور سخنگوی کمیسیون، به ترتیب رئیس یا یکی از نواب رئیس یا سایر اعضای کمیسیون به جای وی از نظر کمیسیون دفاع می کند.

ماده 152 ـ منسوخ 1394/11/04 ـ در شور دوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می شود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمی شود، ولی پیشنهادهای چاپ شده، به ترتیب مواد، توسط پیشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در این صورت پیشنهاد دهنده یا یکی از پیشنهاد دهندگان (در مورد پیشنهاد جمعی) می تواند برای هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس از اظهارنظر یک مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رای به عمل می آید. پس از رد یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رای گیری به عمل می آید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رای گیری خواهد شد و در صورتی که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهاد های اصلاحی تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.

ماده 153 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمی آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد یا به تشخیص هیات رئیسه در بعضی مواد تغییرات اساسی داده شده باشد. در این صورت مخالف و موافق از بین ثبت نام کنندگان در لوح یا دستگاه الکترونیک به قید قرعه تعیین می شوند، که هر یک می توانند به مدت پنج دقیقه صحبت کنند و در صورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت می کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رای گیری می شود.

ماده 154 ـ اصلاح 1387/09/26 ـ چنانچه در شور دوم، کمیسیون بعضی از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلی داده باشد، هر یک از نمایندگان میتوانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگو کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رای گیری می شود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهای اصلاحی که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رای گیری خواهد بود.

ماده 155 ـ منسوخ 1394/11/04 ـ پس از تصویب کلیات و در شور نهایی طرح ها و لوایح، اولویت رسیدگی به پیشنهادها در جلسه علنی به ترتیب زیر خواهد بود: 

1ـ پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلی. 

2ـ پیشنهاد حذف کل ماده.

3 ـ پیشنهاد چاپ شده کمیسیون های فرعی.

4 ـ پیشنهاد حذف جزء و پیشنهادهای چاپ شده نمایندگان باتشخیص اولویت جامع بودن توسط یکی از اعضاء هیات رئیسه.

5 ـ رای گیری برای اصل ماده.

6 ـ رای گیری برای حذف کل ماده درصورتی که اصل ماده رای نیاورد.

7 ـ پیشنهادهای جدید نمایندگان.

8 ـ ارجاع به کمیسیون، به تشخیص رئیس جلسه (درصورتی که پیشنهادهای فوق الذکررای نیاورد).

تبصره1 ـ منسوخ 1394/11/04 ـ درصورت تصویب پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلی، پیشنهاد بندهای (3) و (4) پذیرفته می شود.

ماده 155 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به جز آنچه که در این آیین نامه به طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیات رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.

ماده 156 ـ منسوخ 1394/11/04 ـ اصلاحاتی که در ماده ای پیشنهاد می گردد قبل از خود ماده در باره آنها در مجلس رای گرفته می شود.

ماده 157 ـ اصلاح 1394/11/04 ـ هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست کتبی هر یک از نمایندگان به تشخیص رئیس جلسه ابهامی در ماده مطرح شده وجود داشته باشد، پیشنهاد رفع ابهام در جلسه پذیرفته و با صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت حداکثر پنج دقیقه به رای گذاشته می شود و یا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئیس جلسه به کمیسیون اصلی ارجاع می گردد.

مبحث سوم ـ الحاق 1387/09/26ـ مراحل بررسی و تصویب طرح ها و لوایح فوری

اول ـ کلیات موضوع طرح ها و لوایح فوری

ماده 158 ـ الحاق 1387/09/26ـ طرح ها و لوایح فوری عبارتند از یک فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.

ماده 159 ـ الحاق 1387/09/26ـ وقتی که فوریت طرح یا لایحه ای تقاضا می شود، پس از توضیح پیشنهاد کننده یا یکی از پیشنهاد کنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رای گرفته می شود. درصورتی که تقاضای فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز می توانند کتباً تقاضای فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرح ها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل می باشد:

1 ـ یک فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رای اکثریت مطلق حاضران.

2 ـ دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رای اکثریت دو سوم حاضران و دو سوم مجموع نمایندگان.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ هیات رئیسه موظف است طرح ها و لوایح دارای فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنی تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.

ماده 160 ـ الحاق 1387/09/26ـ اصل بر عادی بودن رسیدگی طرح ها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایی و مستند به دلائل ذیل باشد:

1 ـ یک فوریت؛ نیاز فوری جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.

2 ـ دوفوریت؛ ضرورت جلوگیری از وقوع خسارت احتمالی و فوت فرصت.

3 ـ سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطراری و حیاتی و برای مقابله سریع با خسارت حتمی.

ماده 161 ـ الحاق 1387/09/26ـ در طرح ها و لوایحی که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره می شود و پس از آن برای ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رای گرفته می شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رای به عمل می آید.

ماده 162 ـ الحاق 1387/09/26ـ با تقاضای دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه می توان از آن سلب فوریت بطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرح ها و لوایح سه فوریتی نمود. تقاضای فوریت یا سلب فوریت برای هر طرح و یا لایحه فقط یک بار امکانپذیر است.

دوم ـ طرح ها و لوایح یک فوریتی

ماده 163 ـ الحاق 1387/09/26ـ طرح ها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون های اصلی، فرعی ارجاع می شود تا خارج از نوبت مورد بررسی و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرح ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود.

ماده 164 ـ اصلاح 1391/02/30ـ طرح ها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل می آید، بدین. ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و اخذ رای می شود.

سوم ـ طرح ها و لوایح دوفوریتی

ماده 165 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ نحوه رسیدگی به طرح ها و لوایح دو فوریتی به شرح زیر می باشد:

1 ـ حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی ربط ارجاع می شود.

2 ـ حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم می شود.

3 ـ گزارش کمیسیون حداکثر سه روز کاری پس از تصویب فوریت، به هیات رئیسه ارسال می شود تا در دستور کار مجلس قرار گیرد.

4 ـ حداقل یک ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع می شود.

تبصره ـ الحاق 1391/02/30ـ چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می گیرد.

چهارم ـ طرح ها و لوایح سه فوریتی

ماده 166 ـ منسوخ 1391/02/30 ـ طرح ها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب فوریت، بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار می گیرد.

ماده 167 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در طرح ها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس، در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رای گیری می شود. پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته می شود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت اخذ رای به عمل می آید.

مبحث چهارم ـ الحاق 1387/09/26ـ بررسی طرح ها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (85)

ماده 168 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی اختیار تصویب آزمایشی بعضی از قوانین را که جنبه دائمی دارند به کمیسیون های خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها، موسسات دولتی یا وابسته به دولت را به کمیسیون های خود یا به دولت تفویض می کند.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ دولت باید حداقل شش ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد. هیات رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد. طرح یا لایحه می تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از انقضاء زمان آزمایشی، اینگونه قوانین اعتبار قانونی نخواهند داشت.

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ مدت اجراء اصلاحیه های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجراء اصل قانون خواهد بود.

ماده 169 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس تقاضای ارجاع طرح یا لایحه ای را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) به کمیسیون یا کمیسیون های مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنی اعلام و در دستور هفتگی بعدی مجلس قرار می گیرد.

ماده 170 ـ الحاق 1387/09/26ـ هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلائل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان می نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت نام کرده اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته اند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رای گیری می شود.

ماده 171 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده می شود. ترتیب رسیدگی این قبیل طرح ها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگی و تصویب طرح ها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رای حداقل دو سوم اعضاء کمیسیون می باشد.

ماده 172 ـ اصلاح 1391/02/30ـ پس از تصویب طرح یا لایحه در کمیسیون ها، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که مصوبه کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد. هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی، در صورتی که پیشنهاد دیگری نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رای گیری می شود. در غیر این صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنی پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رای گیری خواهد شد.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/30ـ مسکوت ماندن اینگونه طرح ها و لوایح تا قبل از تصویب مدت اجرای آزمایشی آن طبق روال بررسی طرح ها و لوایح، قابل طرح است.

تبصره 2ـ الحاق 1391/02/30ـ چنانچه پانزده نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی را تا قبل از تایید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (170) آیین نامه داخلی مطرح می گردد و در صورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین نامه داخلی ادامه می یابد.

ماده 173 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در صورتی که مجلس تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها، موسسات دولتی و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند. اساسنامه باید در جلسات هیات وزیران مطرح شود و به تصویب برسد ترتیب رسیدگی و تصویب اساسنامه های مذکور طبق آیین نامه داخلی هیات وزیران خواهد بود.

مبحث پنجم ـ الحاق 1387/09/26ـ تفسیر قوانین

ماده 174 ـ اصلاح 1391/02/30ـ رسیدگی به طرح ها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادی یک شوری است و می تواند با فوریت مورد مذاکره قرار گیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی شود.

ماده 175 ـ اصلاح 1387/09/26 ـ درصورتی که استفساریه به صورت عادی و یک فوریتی باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا 2 برابر قابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم می تواند صحبت کند.

ماده 176 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که گزارش کمیسیون و همین طور پیشنهادهای دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده می تواند نظر خود را کتباً به هیات رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار می گیرد و اگر پیشنهادی به تصویب نرسید موضوع برای بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می شود.

ماده 177 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که تفسیر بصورت دو فوریتی و سه فوریتی باشد همانند دیگر طرح ها و لوایح دو فوریتی و سه فوریتی مورد رسیدگی قرار می گیرد.

مبحث ششم ـ الحاق 1387/09/26ـ نکات مشترک مربوط به بررسی طرح ها و لوایح

ماده 178 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مواردی که طرح یا لایحه قانونی مربوط به امور داخلی مجلس نباشد، از طریق هیات رئیسه به وزیر یا مسئول اجرائی مربوطه رسماً اطلاع داده می شود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفی شده در جلسه علنی حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس مواخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتی با عدم حضور وزیر یا مسئول اجرائی مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.

ماده 179 ـ الحاق 1387/09/26ـ سوالات توضیحی نمایندگان، در شور اول یا دوم طرح ها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس مجلس تقدیم می شود. رئیس این سوالات را به سخنگوی کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت می دهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.

ماده 180 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهایی در مجلس کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونی واصل شده به مجلس برای مدت معینی مسکوت بماند، پس از توضیح یکی از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به مدت حداکثر پنج دقیقه، رای گرفته می شود. تقاضای مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور یا وزیر یا معاون امورمجلس ذی ربط پذیرفته نخواهد شد. تقاضای مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط برای یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیات رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن، طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه تقاضای مسکوت ماندن برای انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذی ربط جهت انجام اصلاحات ارجاع می گردد. نحوه رسیدگی به اصلاحات همچون رسیدگی در شور دوم طرح ها و لوایح خواهد بود.

ماده 181 ـ اصلاح 1391/02/30ـ اخطار راجع به منافی بودن طرح ها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسی مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلی را متوقف می کند. این اخطار باید قبل از رای گیری و با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه دقیقه به عمل آید. درصورتی که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهی می نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادی یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون گزارش دهنده جهت بررسی مجدد اقدام خواهد کرد.

ماده 182 ـ اصلاح 1391/02/30ـ درصورتی که نمایندگان نسبت به اجرای آیین نامه داخلی مجلس تخلفی را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را قبل از رای گیری و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.

قسمتی از این ماده به موجب بند (11) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387 اصلاح گردید و عبارت قبل از دستور به موجب بند (15) حذف شد.

ماده 183 ـ منسوخ 1387/09/26 ـ پس از آنکه مجلس درباره طرح یا لایحه ای رای نهائی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن در اداره کل قوانین مجلس بایگانی می شود.

ماده 183ـ الحاق 1391/02/30ـ اخطار و تذکر پس از رای گیری در مجلس درباره موضوع رای گیری شده پذیرفته نمی شود و مصوبات مجلس قابل تغییر یا اصلاح یا ارجاع به کمیسیون نیست و باید مراحل تعیین شده در این آیین نامه اجراء شود.

مبحث هفتم ـ الحاق 1387/09/26ـ ارجاع مصوبات مجلس به شورای نگهبان و مراحل رسیدگی آنها

ماده 184 ـ الحاق 1387/09/26ـ کلیه مصوبات مجلس رسماً به شورای نگهبان فرستاده می شود. درصورتی که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضای ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (95) قانون اساسی، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون اساسی، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهوری ارسال می شود.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شورای نگهبان به مجلس جزء مهلت های مقرر محسوب نمی گردد.

ماده 185 ـ الحاق 1387/09/26ـ مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائی شورای نگهبان از دستور خارج نمی شود. شورای نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس، موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.

ماده 186 ـ اصلاح 1391/02/30ـ مصوبات عادی و یک فوریتی مجلس که از طرف شورای نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال می شود و با اعلام وقت قبلی با حضور نماینده شورای نگهبان، موارد اعتراض برای اصلاح مورد بحث قرار می گیرد. درصورت عدم حضور نماینده شورای نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شورای نگهبان کار خود را انجام می دهد.

نمایندگانی که پیشنهاد اصلاحی داده اند، در این مرحله می توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهای نمایندگان در مجلس مطرح می شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رای قرار می گیرد.

چنانچه در مورد ماده ای، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهای دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رای گذاشته می شود و درصورت عدم تصویب، پیشنهادهای دیگر مطرح می شود.

در صورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهای قبلی نمایندگان در مجلس، پیشنهادهای جدید پذیرفته می شود و درباره آنها بحث و رای گیری به عمل می آید.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از ایراد شورای نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شورای نگهبان.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ شورای نگهبان نمی تواند پس از گذشت مهلت های مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگری را که مربوط به اصلاحیه نمی باشد بعد از گذشت مدت قانونی به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعی

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شورای نگهبان، ماده به کلی خاصیتش را از دست بدهد، می توان آن را حذف کرد.

ماده 187 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از بررسی گزارش کمیسیون که در آن نظر شورای نگهبان ملحوظ شده است و رای گیری نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شورای نگهبان ارسال می شود. اگر این مصوبه هنوز وافی به نظرات شورای نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح می گردد، درصورتی که مجلس با در نظر گرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رای خود باقی باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهار نظر قطعی نموده و گزارش آن را جهت طی مراحل بعدی به رئیس مجلس اعلام نماید.

مبحث هشتم ـ الحاق 1397/05/28 ـ طرح های تنقیحی

ماده 192 مکرر 1 ـ الحاق 1397/05/28 ـ متن پیشنهادی معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی که به منظور تنقیح قوانین تهیه شده است، با امضای حداقل پانزده نفر از نمایندگان به عنوان طرح های تنقیحی به رئیس جلسه تقدیم می شود. هیات رئیسه پس از اعلام وصول نسبت به ارجاع آن به کمیسیون های مربوط اقدام می کند.

ماده 192 مکرر 2 ـ الحاق 1397/05/28 ـ گزارش طرح های تنقیحی به صورت یک شوری و بدون تفکیک کلیات و جزئیات در صحن مجلس مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. پس از گزارش سخنگوی کمیسیون و صحبت سه مخالف و سه موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق و توضیح معاون قوانین مجلس هر کدام به مدت ده دقیقه و توضیحات نهائی سخنگوی کمیسیون به مدت پنج دقیقه، گزارش کمیسیون به رای گذاشته می شود.

در صورت عدم تصویب گزارش مزبور، مجدداً به کمیسیون ارجاع می شود تا نسبت به اعمال اصلاحات اقدام و گزارش آن را به مجلس ارائه کند، تا حسب روال این ماده رسیدگی شود.

تبصره ـ الحاق 1397/05/28 ـ در صورتی که گزارش کمیسیون دارای موارد (موضوعات) متعدد باشد، برای هر یک از موارد به تفکیک رای گیری می شود.

فصل دوم ـ الحاق 1387/09/26ـ نظارت

مبحث اول ـ الحاق 1387/09/26ـ نحوه بررسی و رای اعتماد به هیات وزیران

ماده 188 ـ اصلاح 1398/10/02ـ رئیس جمهور موظف است حداکثر ظرف مدت دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف یا سقوط دولت یا تغییر نیمی از وزراء از ابتدای شروع به کار دولت، ضمن تقدیم برنامه کلی، اسامی وزرای پیشنهادی وزارتخانه ها را که دارای تجربه و تخصص مرتبط هستند به همراه شرح حال، برنامه ها، سوابق و سمت های علمی و اجرائی و سایر امتیازات قابل استناد، به مجلس تسلیم کند.

رئیس مجلس مکلف است نامه معرفی هیات وزیران و ضمائم آن را در اولین جلسه علنی اعلام وصول قرائت کند، سپس معرفی نامه و مستندات را برای بررسی به کمیسیون یا کمیسیون های تخصصی مرتبط ارجاع دهد.

کمیسیون یا کمیسیون های مرتبط موظفند پس از بررسی صلاحیت، انطباق مدارک، سوابق و برنامه های وزیر پیشنهادی و تطبیق آنها با اسناد بالادستی ظرف مدت یک هفته گزارش خود را به هیات رئیسه ارائه کنند تا برای اطلاع نمایندگان چاپ و توزیع شود. گزارش مذکور قبل از صحبت مخالفان و موافقان توسط سخنگو قرائت می شود.

تبصره ـ الحاق 1398/10/02 ـ فرصت سخنگو برای ارائه گزارش در مورد هر وزیر ده دقیقه است. در صورتی که بررسی برنامه وزیر پیشنهادی به بیش از یک کمیسیون تخصصی ارجاع شده باشد، سخنگوی هر کمیسیون حداکثر به مدت پنج دقیقه گزارش خود را ارائه می کند.

ماده 189 ـ الحاق 1387/09/26ـ یک هفته پس از معرفی دولت، برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه دولت و اخذ رای اعتماد برای هیات وزیران جلسات مجلس به طور متوالی تشکیل می گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق نخواهد داشت.

ماده 190 ـ الحاق 1387/09/26ـ قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامه های دولت و اخذ رای اعتماد هیات وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشی و اصول کلی و ترکیب هیات وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه های جداگانه ثبت نام می نمایند.

هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را در اختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیات وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیات وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسی برنامه دولت و ترکیب هیات وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.

رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ می دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر دو و نیم ساعت خواهد بود. در پی اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه ها و صلاحیت هر یک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. در مورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و موافق هرکدام برای مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت.

بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام می گیرد، رئیس جمهور می تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رای گیری به عمل می آید و شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رای گیری برای همه وزراء صورت خواهد گرفت. سوالات کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ در موارد معرفی یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزراء) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در کلیات برنامه ها و ترکیب هیات وزیران تنها در مورد برنامه ها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به ترتیب فوق الذکر اقدام خواهد شد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رای اعتماد نداد و یا وزارتخانه ای به هر دلیل وزیر نداشته باشد، رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم (135) قانون اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگری را برای اخذ رای به مجلس معرفی نماید.

ماده 191 ـ الحاق 1387/09/26ـ در مورد اصول هشتاد و هفتم (87) و یکصد و سی و ششم (136) قانون اساسی، کیفیت رای اعتماد به وزیر یا هیات وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آیین نامه خواهد بود.

تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (87) که دولت می تواند در زمینه آنها از مجلس رای اعتماد بگیرد، با هیات وزیران است.

مبحث دوم ـ الحاق 1387/09/26ـ نحوه بررسی اصول هشتاد و هشتم (88) و هفتاد و ششم (76) قانون اساسی

اول ـ تذکر و سوال:

الف ـ تذکر:

ماده 192 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در کلیه مواردی که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکی از وظایف آنان حق سوال دارند، می توانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس جمهور و وزیر مسئول کتباً تذکر دهند.

هیات رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنی مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ می نماید.

تبصره ـ الحاق 1392/03/08 ـ قبل از پایان هر جلسه علنی حداکثر پنج نفر از نمایندگان می توانند هر کدام به مدت دو دقیقه تذکر شفاهی دهند و در صورتی که متقاضیان بیش از پنج نفر باشند به قید قرعه تعیین می شوند. نمایندگان نمی توانند در مدت یک ماه بیش از یک بار تذکر شفاهی دو دقیقه ای فوق را بدهند و حق واگذاری به نماینده دیگر را ندارند.

ب ـ سوال:

ماده 193 ـ الحاق 1387/09/26ـ نحوه رسیدگی به سوال نماینده از وزیر به شرح ذیل خواهد بود:

به موجب ماده (23) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، ماده(193) اصلاح و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی یاد شده به انضمام بندهای پنجگانه آن به عنوان ماده (193)تعیین گردید

1 ـ هر نماینده می تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسئول در باره وظایف او سوال نماید سوال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیات رئیسه تهیه می نماید توسط نماینده تنظیم و به هیات رئیسه تسلیم شود. هیات رئیسه موظف است سوال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی ربط ارسال نماید.

2 ـ کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از وصول سوال، جلسه ای با حضور وزیر و سوال کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سوال کننده و وزیر و بررسی های لازم، به موضوع رسیدگی کند.

3 ـ چنانچه سوال کننده، توضیحات وزیر را قانع کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو« ملی» یا« منطقه ای» سوال، بلافاصله نسبت به ارجاع سوال ملی به هیات رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می نماید.

4 ـ در رابطه با سوال منطقه ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده روز نسبت به ارائه راه حل و ارسال گزارش به هیات رئیسه مجلس و رئیس جمهور (توسط رئیس مجلس) اقدام نماید. هیات رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سوال منطقه ای را به عمل می آورد. چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سوال کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیات رئیسه درخواست طرح سوال منطقه ای در جلسه علنی را می نماید. هیات رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سوال منطقه ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهایی را به هیات رئیسه ارائه نماید.

5 ـ طبق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، وزیر مورد سوال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ سوال در مجلس حضور یافته و به سوال پاسخ دهد مگر آن که وزیر به صورت رسمی و با عذر موجه تقاضای تاخیر حداکثر برای مدت ده روز داشته باشد.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/30ـ در صورت درخواست نماینده یا نمایندگان سوال کننده، کمیسیون می تواند بررسی سوال را حداکثر به مدت یک ماه به تعویق بیندازد.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ هیات رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سوالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سوالات اختصاص دهد.

تبصره3ـ الحاق 1391/02/30ـ هیات رئیسه می تواند کلیه سوالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سوال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می یابد.

تبصره 4 ـ الحاق 1397/05/28 ـ جهت رعایت حق نمایندگان برای ایفای وظایف نظارتی، هیات رئیسه موظف است ترتیبی اتخاذ نماید تا سوالات نمایندگانی که در مجلس طرح نشده یا تعداد کمتری از سوالات آنان در دستور قرار گرفته است، با اولویت بررسی و در دستور کار قرار گیرد.

194 ـ در جلسه علنی ابتدا گزارش کمیسیون متضمن طرح سوال و بررسی های انجام شده توسط سخنگو کمیسیون به مدت حداکثر پنج دقیقه مطرح می شود سپس وزیر و نماینده سوال کننده به ترتیب و هرکدام به مدت حداکثر پانزده دقیقه توضیحات خود را ارائه می دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد اخذ می کند. در صورتی که اکثر نمایندگان حاضر از پاسخ وزیر قانع نشوند، به منزله وارد بودن سوال است و رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع دهد.

به موجب ماده (23) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، ماده (194) حذف و ماده (193) اصلاح و بند 6 و پنج تبصره ذیل ماده اخیر بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی یاد شده، به عنوان ماده (194) تعیین گردید

تبصره 1ــ الحاق 1387/09/26 ـ عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سوال می باشد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ سوال کننده یا وزیر می توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دو نوبت استفاده نمایند

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح سوال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.

تبصره 4 ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که سوال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سوال کنندگان جهت توضیح سوال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سوال مشخص گردد در صورت عدم توافق سوال کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضاء هیات رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.

تبصره 5 ـ الحاق 1387/09/26ـ سوال می تواند شامل اجزاء متعدد باشد.

تبصره6 ـ الحاق 1391/02/30ـ با تغییر وزیر، سوالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی، مربوط به عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج می شود و گزارش آن به هیات رئیسه ارائه می گردد.

ماده 195 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رای اکثریت نمایندگان حاضر سوالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی و آئین نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

ماده196ـ اصلاح 1391/02/19 ـ براساس اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، در صورتی که حداقل یک چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس جمهور سوال کنند، باید سوال یا سوالات خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون های تخصصی مربوط، ارجاع می نماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سوال کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سوال کننده گزارش شود.

پس از یک هفته از طرح سوال در کمیسیون یا کمیسیون ها چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس از سوال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سوال یا سوالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس جمهور ارسال کند. این سوال یا سوالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می گیرد.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/19 ـ تعداد سوالات نباید از پنج سوال بیشتر باشد.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/19 ـ پس از ارسال سوال یا سوالات برای رئیس جمهور، کاهش امضاء ها سبب خروج سوال یا سوالات از دستور نمی گردد.

ماده197ـ اصلاح 1391/02/19 ـ رئیس جمهور موظف است ظرف یک ماه از تاریخ دریافت سوال یا سوالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سوال یا سوالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سوال یا سوالات از طرف نمایندگان منتخب سوال کنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت است که طرفین می توانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت همه سوالات و پاسخ ها در بخش اول وقت هر یک از دو طرف بیان می شود و در بخش دوم ابهامات سوال کنندگان و پاسخ های رئیس جمهور مطرح می گردد.

تبصره ـ الحاق 1391/02/19 ـ پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس جمهور به هر یک از سوالات از نظر قانع کننده بودن به صورت جداگانه رای گیری می شود.

چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس جمهور به سوالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سوال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سوال به قوه قضائیه ارسال می شود.

دوم ـ تحقیق و تفحص

ماده 198 ـ اصلاح 1387/09/26 ـ هرگاه نماینده ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضای خود را به صورت کتبی به هیات رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیات رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصی ذی ربط جهت رسیدگی ارجاع می نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دو هفته از تاریخ وصول، اطلاعاتی را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضی یا متقاضیان قرار دهد. درصورتی که متقاضی یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافی تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضی یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائی ذی ربط دعوت به عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنی بر تصویب یا رد تقاضای تحقیق و تفحص به هیات رئیسه مجلس ارائه دهد. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرارمی گیرد و پس از توضیح سخنگو کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هر کدام حداکثر به مدت ده دقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به رای گذاشته خواهد شد. در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصی ذی ربط جهت رسیدگی ارجاع می گردد. کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضاء هیات تحقیق و تفحص را که حداقل یازده و حداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفی نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیات خواهند بود، در غیر این صورت حداقل پنج نفر از اعضاء هیات از میان متقاضیان تحقیق و تفحص انتخاب خواهند شد. اعضاء هیات از میان خود یک رئیس، دو نایب رئیس و یک منشی انتخاب می کنند. هیات حداکثر در مدت یک ماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم می نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک ماه گزارش هیات را در جلسه مشترک اعضاء کمیسیون و هیات مطرح و گزارش نهایی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیات رئیسه ارسال نماید. قبل از رای گیری در رابطه با گزارش نهایی، وزیر یا مقام مسئول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود. هیات رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کاری مجلس قرار دهد تا توسط سخنگو کمیسیون قرائت گردد.

تبصره 1 ــ الحاق 1387/09/26 ـ موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیات رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ هیات تحقیق و تفحص می تواند از کارشناسان مورد وثوق با تایید هیات رئیسه مجلس استفاده نماید. هیات رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیات را دراختیار رئیس هیات قرار دهد تا براساس تصمیمات هیات هزینه و با تایید هیات رئیسه به هزینه قطعی منظور شود.

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به عملکرد دوران مسئولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آنها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.

تبصره 4 ـ الحاق 1387/09/26ـ کلیه مکاتبات هیات با امضای رئیس هیات و درغیاب او نایب رئیس معتبر خواهد بود.

تبصره 5 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهایی به هیات رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده های تحقیق و تفحص و یک نسخه از گزارش نهایی را به کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.

تبصره 6 ـ الحاق 1387/09/26ـ ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هر شکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی و اعضاء هیات تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می باشد.

تبصره 7 ـ الحاق 1387/09/26ـ تحقیق و تفحص مجلس شامل شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده های جریانی مراجع قضائی و امور ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاه هایی که زیر نظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظم له امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.

تبصره 8 ـ الحاق 1391/02/30ـ مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضاء هیات توسط رئیس مجلس می باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیات و تصویب هیات رئیسه مجلس تا شش ماه دیگر قابل تمدید می باشد.

199 ـ در صورتی که جلسه مشترک هیات تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسئول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت. هیات رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت سخنگو کمیسیون حداکثر به مدت نیم ساعت گزارش می دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.

ماده 200 ـ اصلاح 1391/02/30ـ در صورتی که در گزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود متخلف توسط هیات رئیسه مجلس حسب مورد به قوه قضائیه یا مراجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفی می شود تا خارج از نوبت تقاضای کمیسیون را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.

تبصره ـ الحاق 1391/02/30ـ در صورت ارجاع گزارش به قوه قضائیه، کمیسیون موظف است خلاصه گزارش را که در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلایل توجه اتهام به متهم و مستندات قانونی مشخص شده است، تهیه نماید. این گزارش در یکی از شعب دادگاه رسیدگی به امور کیفری تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد و حداکثر ظرف سه ماه رای مقتضی صادر می شود.

ماده 201 ـ الحاق 1387/09/26ـ مسئولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاه های اجرائی، قضائی و نهادهای انقلاب اسلامی موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیات و در اختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستی هیات می باشند و درصورت عدم همکاری، مسئولان دستگاه ذی ربط متخلف و مجرم محسوب می گردند و با شکایت هیات تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائی قرار خواهند گرفت.

مبحث سوم ـ الحاق 1387/09/26ـ نحوه بررسی موارد خاص و مهم

اول ـ نحوه تصویب معاهدات و قراردادهای بین المللی

ماده 202 ـ الحاق 1387/09/26ـ در تقدیم لوایح قانونی که در آنها، دولت تقاضای تصویب عهد نامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین المللی و یا الحاق به پیمانهای بین المللی را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسی ضمیمه لوایح تقدیمی مذکور باشد.

ماده 203 ـ الحاق 1387/09/26ـ موارد مذکور در ماده (202) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود و به کمیسیون مربوطه ارجاع می گردد.

ماده 203 مکرر ـ الحاق 1398/10/02 ـ هر یک از کمیسیون ها، گزارش موضوع مرتبط با مواد (211)، (214) و (234) این قانون را پس از تصویب در مجلس تهیه و فوراً از طریق هیات رئیسه حسب مورد به قوه قضائیه یا مراجع قانونی ذی ربط ارسال می کند. گزارش های ارسالی قوه قضائیه به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد. معاونت نظارت مجلس ملزم به پیگیری اداری موارد مذکور است و گزارش پرونده ها را در هر سه ماه یک بار به اطلاع نمایندگان می رساند.

تبصره 1 ـ الحاق 1398/10/02 ـ موارد مذکور در مواد (215) و (234) این قانون طبق ماده (576) قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم ـ تعزیرات) مصوب 2 /3 /1375 با اصلاحات و الحاقات بعدی مورد رسیدگی قرار می گیرد. عزل یا برکناری مقاماتی که در قانون اساسی احکام خاصی دارد، مطابق همان قانون اقدام می شود.

تبصره 2 ـ الحاق 1398/10/02 ـ گزارش ماده (234) در مورد رئیس جمهور، بر اساس بند (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی مورد رسیدگی قرار می گیرد.

ماده 204 ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که دولت برای موارد مذکور در ماده (202) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدی را پیشنهاد کنند، رسیدگی به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار می گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق

(هر یک پنج دقیقه) به رای گذاشته شود.

ماده 205 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که قید اهمیت به تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایی به عمل نیاید عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادی تلقی شده و مجلس به صورت یک شوری آن را مورد رسیدگی قرار خواهد داد، بدین ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت به رای گذاشته می شود.

ماده 206 ـ اصلاح 1391/02/30ـ درصورتی که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگی به آن دو شوری و به ترتیب زیر خواهد بود:

1 ـ در شور اول در باره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضی از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبی به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.

2 ـ در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهای نمایندگان و همچنین نظر خود را در باره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح می کند، آنگاه در باره موارد اعتراض نمایندگان، که بطور کتبی و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت می کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رای گیری به عمل می آید. پس از پایان یافتن رای گیری نسبت به اعتراضات، در صورتی که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف می شود در مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقی خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحی تصویب شده تلقی خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت در مورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رای گذاشته خواهد شد.

دوم ـ اصلاح جزئی در خطوط مرزها

با توجه اختیار حاصله از ماده(36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی عنوان دوم ـ همه‌پرسی و ماده (207) الحاقی به آیین نامه داخلی مجلس به موجب ‌قانون الحاق یک ماده به آیین‌نامه داخلی‌مجلس شورای اسلامی مصوب1382/03/25، را از مبحث سوم حذف و تحت عنوان مبحث ششم و و با شماره ماده (234) تعیین نموده است.

ماده 207 ـ الحاق 1387/09/26ـ در لایحه تقدیمی مربوط به اصلاح جزئی در خطوط مرزی، متن کامل عهدنامه بین المللی آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسی تنظیم شده باشد، جهت بررسی باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع می شود.

ماده 208 ـ الحاق 1387/09/26ـ کمیسیون مذکور در مادهٔ قبل، پس از کسب نظر مشورتی کمیسیون قضائی و حقوقی و با دعوت از نماینده شورای عالی امنیت ملی و نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسی همه جانبه موضوع می پردازد و ظرف یک ماه گزارش تفصیلی خود را مبنی بر قبول یا رد عهد نامه به ضمیمه پیشنهادهای اساسی به هیات رئیسه ارسال می دارد.

ماده 209 ـ الحاق 1387/09/26ـ لوایح مربوط به عهدنامه های اصلاح جزئی در خطوط مرزی همانند سایر عهدنامه های بین المللی مهم دو شوری خواهد بود و به همان ترتیب نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامه ها، در صورتی که صرفاً برای اصلاحات جزئی، با در نظر گرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسی دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند، با تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.

سوم ـ محدودیت های ضروری

ماده 210 ـ الحاق 1387/09/26ـ براساس اصل هفتاد و نهم (79) قانون اساسی، در حالت جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی محدودیت های ضروری برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت های ضروری با دلائل توجیهی لازم، همراه با لایحه قانونی جهت بررسی تقدیم مجلس می شود.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحهٔ محدودیت را ازرئیس جمهور مطالبه کند. دراین خصوص، حق سوال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران برای نمایندگان محفوظ خواهد بود.

ماده 211 ـ الحاق 1387/09/26ـ رسیدگی به لایحه محدودیت های ضروری یک شوری است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به هرحال نمی تواند بیش از سی روز باشد. در صورتی که پس از انقضاء این مدت ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند

چهارم ـ سایر موارد

ماده 212 ـ الحاق 1387/09/26ـ براساس اصول هشتادم (80)، هشتاد و دوم (82)، هشتاد و سوم (83) و یکصد و سی و نهم (139) قانون اساسی، اقدامات دولت در موارد ذیل قبلاً باید به تصویب مجلس برسد:

1 ـ گرفتن و دادن وام یا کمک های بلاعوض داخلی و خارجی.

2 ـ استخدام کارشناسان خارجی در موارد ضروری.

3 ـ فروش بناها و اموال دولتی و نفایس ملی به استثنای نفایس ملی منحصر به فرد که درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.

4 ـ صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری که طرف دعوا خارجی باشد و همچنین در موارد مهم داخلی.

در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلی آنها را همراه با لایحه قانونی تقدیم مجلس نماید تا به صورت یک شوری مورد رسیدگی قرارگیرد، بدین ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام به مدت پانزده دقیقه) برای تصویب به رای گذاشته می شود.

مبحث چهارم ـ الحاق 1387/09/26ـ نحوه بررسی برنامه و بودجه سالیانه کل کشور و نظارت بر اجرای بودجه

ماده 213 ــ الحاق 1387/09/26 ـ به منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه های توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگی بین کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضای ذیل تشکیل می گردد:

1 ـ کلیه اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات.

2 ـ دو نفر از هر یک از کمیسیون های دیگر (غیر از کمیسیون های تحقیق و تدوین آئین نامه داخلی مجلس). اعضای مذکور در بند (2) توسط کمیسیون های مربوطه انتخاب و به هیات رئیسه مجلس معرفی می شوند. ماموریت این کمیسیون تا تصویب نهائی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه می یابد.

تبصره 1 ـ اصلاحی 1392/12/24 ـ کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می یابد.

تبصره 2 ـ الحاق 1392/12/24ـ پیشنهادات مربوط به حوزه های انتخابیه اعضای کمیسیون تلفیق جهت ایجاد ردیف جدید یا افزایش اعتبارات یا تغییر عنوان طرح ها در کمیسیون تلفیق بودجه ممنوع است.

در صورتی که معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در حین رسیدگی به لایحه بودجه به صورت کتبی و رسمی اشتباه یا از قلم افتادگی موارد مربوط به حوزه های انتخابیه را تایید کند، موضوع با دو سوم رای کمیسیون تلفیق قابل تصویب است.

اول ـ تصویب برنامه توسعه

ماده 214 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ دولت موظف است حداکثر تا پایان خردادماه سال پایانی قانون برنامه پنجساله توسعه، لایحه برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعدی را به مجلس تقدیم کند. این لایحه به صورت یک شوری و به شرح زیر رسیدگی می شود:

الف ـ نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف مدت پنج روز (بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود در مورد کلیات و جزئیات برنامه را به کمیسیون تخصصی ذی ربط ارائه می نمایند.

ب ـ کمیسیون های تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهادهای نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی کننده ارائه نمایند.

ج ـ کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به گزارش های کمیسیون های تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان ظرف حداکثر سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید و گزارش مسکوت ماندن پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون تلفیق مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، موضوع به دولت اعلام می شود تا حداکثر ظرف مدت یک ماه لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.

د ـ در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتدا کلیات برنامه مورد بحث قرار می گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاه های خود را مطرح می کنند. پس از آن دولت و کمیسیون هر کدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رای گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت مذاکرات پذیرفته نمی شود.

هـ ـ پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره ها و جداول برنامه به ترتیب رسیدگی می شود. در این بخش، جایگزین متن ماده، یا جزئی از ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیون های تخصصی و پیشنهادات چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هر یک از اجزاء در صورتی که آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیون های تخصصی به ترتیب مورد رسیدگی قرار می گیرند. سپس در مورد اصل ماده یا تبصره یا اجزاء در صورتی که ماهیت مستقل داشته باشند رای گیری خواهد شد. چنانچه اصل رای نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیات رئیسه تعیین خواهد کرد گزارش مجدد خود را به مجلس ارائه دهد. نمایندگان می توانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به کمیسیون تسلیم نمایند.

و ـ مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه ای جز طرح ها و لوایح سه فوریتی و نیز تحقیق و تفحص، استیضاح و رای اعتماد در دستور قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت ساعت جلسه علنی خواهد داشت. در موارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ساعت قابل افزایش است.

ز ـ مهلت های مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیات رئیسه تا دو برابر قابل افزایش است.

ماده 215 ـ اصلاح 1398/10/02ـ اصلاح قانون دائمی و قانون برنامه توسعه در حین بررسی لایحه بودجه سالانه و اصلاح برنامه توسعه در زمان بررسی دیگر طرح ها و لوایح به دو سوم رای نمایندگان حاضر نیاز دارد.

بنا به تجویز ماده(36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب1387/09/26، و به دلیل لغو مواد (215) تا (222) به موجب قانون اصلاح موادی از آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1382/03/25، و نیز با توجه به اصلاح ماده(223) به موجب ماده(27) قانون اصلاحی سال 87،با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی ماده (223) با شماره (215) تعیین و شماره مواد بعدی به ترتیب تغییر نموده است.

دوم ـ تصویب بودجه سالیانه کل کشور

ماده 216 ـ دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، یک شوری خواهد بود و ترتیب رسیدگی بشرح ذیل می باشد:

به موجب بند الف ماده(28) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، ماده (224) آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بدین شرح اصلاح شده و بنا به تجویز ماده(36) قانون اصلاحی یاد شده، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره این ماده به (216) اصلاح گردید.

1 ـ نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست ها و سوابق آن تا مدت ده روز می توانند پیشنهادهای خود را به کمیسیون های تخصصی مجلس تقدیم نمایند.

2 ـ کمیسیون های تخصصی موظفند حداکثر تا پانزده روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم نمایند.

3 ـ کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگی به گزارش کمیسیون های تخصصی گزارش نهایی خود را تنظیم و به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید. مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیات رئیسه قابل تمدید می باشد.

4 ـ در جلسه علنی، پس از رسیدگی به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهای مربوط به درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار بودجه عمومی دولت رسیدگی و سقف آن به تصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهای مربوط به تبصره ها و ردیفها رسیدگی می گردد.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ در جلسه علنی، تنها پیشنهادهایی که توسط نمایندگان و کمیسیون ها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با قانون برنامه، قابل طرح می باشد. پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهادهایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید، تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.

تبصره 2 ـ اصلاح 1391/02/30ـ نحوه رسیدگی به متمم، اصلاحیه های بودجه و سایر مواردی که در این ماده پیش بینی نشده طبق مقررات معمول در این آیین نامه خواهد بود.

تبصره 3 ـ اصلاح 1397/05/28 ـ کمیسیون موظف است گزارش خود را ارائه کند و گزارش مسکوت ماندن از کمیسیون تلفیق پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، مراتب به دولت اعلام می شود تا حداکثر ظرف مدت دو هفته لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.

ماده 217 ـ اصلاح 1391/02/30ـ جلسات مجلس برای رسیدگی به بودجه سالانه باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزی چهار ساعت منعقد گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رای مجلس اخذ نشده است از دستور خارج نمی شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمی تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چنددوازدهم بودجه درصورت ضرورت.

بنا به تجویز ماده(36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره این ماده به (217) اصلاح گردید.

تبصره ـ الحاق 1387/09/26ـ اگر مطالب فوری و فوتی اعم از طرح ها و لوایح دوفوریتی و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تاخیر آن موجب زیان جبران ناپذیری باشد، در این صورت برای طرح و تصویب آن زمان مشخصی معین می شود.

ماده 218 ـ الحاق 1387/09/26ـ براساس اصول پنجاه و چهارم) 54 (و پنجاه و پنجم (55) قانون اساسی، نظارت مجلس شورای اسلامی بر اجرای بودجه سالیانه کل کشور برعهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شورای اسلامی می باشد.

بنا به تجویز ماده(36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره این ماده به (218) اصلاح گردید.

سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص می باشد.

مبحث پنجم ـ الحاق 1387/09/26ـ استیضاح

اول ـ استیضاح وزیران

ماده 219 ـ الحاق 1387/09/26ـ نمایندگان مجلس می توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی، وزیر یا هیات وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.

ماده 220ـ اصلاح 1397/05/28 ـ در استیضاح باید موضوع به صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین شود و به صورت کتبی تنظیم و به هیات رئیسه تسلیم گردد. هیات رئیسه موظف است بلافاصله طرح استیضاح را به کمیسیون تخصصی ذی ربط ارجاع نماید. کمیسیون مکلف است حداکثر ظرف یک هفته ضمن اطلاع رسانی به استیضاح کنندگان و دعوت کتبی وزیر مربوطه موارد استیضاح را بررسی نماید. پس از مدت مذکور در صورتی که حداقل ده نفر از امضاءکنندگان استیضاح از طرح آن منصرف نشوند استیضاح در اولین جلسه علنی طرح می شود و پس از طرح استیضاح در جلسه علنی کاهش امضای نمایندگان تاثیری در مطرح شدن استیضاح ندارد و وزیر موظف است ظرف ده روز در مجلس حاضر شود هیات رئیسه در همان روز متن استیضاح را برای وزیر یا وزیران مورد استیضاح ارسال و همزمان چاپ و بین نمایندگان توزیع کند.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/30ـ علاوه بر امضاءکنندگان استیضاح، سایر نمایندگان می توانند تا قبل از طرح استیضاح در جلسه علنی استیضاح را امضاء نمایند.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ هیات رئیسه موظف است در روز برگزاری استیضاح، متن استیضاح و نام آخرین متقاضیان استیضاح را چاپ و توزیع نماید.

تبصره3ـ منسوخ 1392/03/08 ـ پس از طرح استیضاح در جلسه علنی، فقط در صورتی استیضاح از دستور کار مجلس خارج می شود که تعداد متقاضیان استیضاح به کمتر از ده نفر کاهش یابد. در این صورت می توانند دلایل خود را توسط نماینده منتخب خود ظرف پنج دقیقه در جلسه علنی مطرح نمایند. پس از این مرحله چنانچه وزیر درباره استیضاح درخواست صحبت بنماید، با تقاضای کتبی و موافقت رئیس مجلس می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنی صحبت کند.

ماده 221 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهای انقلابی باشد که از بودجه دولت استفاده می نمایند و قانوناً وابسته به قوه مجریه می باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیری که نهاد موردبحث در حوزه مسئولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.

ماده 222 ـ الحاق 1387/09/26ـ وزیر یا هیات وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح، در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیات وزیران و تصویب هیات رئیسه مجلس در دستور هفتگی قرار می گیرد. حضور وزیر یا هیات وزیران در این وقت مقرر الزامی است.

ماده 223 ـ الحاق 1387/09/26ـ در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور می تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز می توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح برای رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و برای یک وزیر سه ساعت خواهد بود.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ وزیر یا وزیران مورد استیضاح می توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید به طور متوالی صورت گیرد.

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلائل و توضیحات خود، موضوعات دیگری را که به مورد استیضاح مربوط نیست موردبحث قرار دهند.

ماده 224 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس جمهور از طرف هیات وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلی بدهند، به شرطی که صحبت هر کدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس جمهور می تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیات وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم می تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.

ماده 225 ـ اصلاح 1391/02/30ـ پس از انجام استیضاح، رئیس جلسه عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رای می گذارد.

ماده 226 ـ اصلاح 1391/02/30ـ درصورتی که وزیر یا هیات وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاح کنندگان مطالب خود را بیان می کنند و رئیس جلسه اعلام اخذ رای عدم اعتماد می کند.

ماده 227 ـ الحاق 1387/09/26ـ هنگامی که استیضاح در دستور مجلس است به هیچ وجه نمی توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرح ها و لوایح سه فوریتی.

دوم ـ استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور

ماده 228 ـ الحاق 1387/09/26ـ براساس اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی نمایندگان مجلس می توانند رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائی کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتی قابل طرح است که حداقل به امضای یک سوم نمایندگان برسد.

ماده 229 ـ الحاق 1387/09/26ـ تقاضای استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده می شود. این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان برای رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور باید ظرف یکماه در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد.

ماده 230 ـ اصلاح 1391/02/30ـ حداکثر وقت برای مذاکره موافقین و مخالفین پنج ساعت است که به تساوی و متناوباً انجام می شود. مدت صحبت برای هر یک از موافقین و مخالفین استیضاح حداکثر نیم ساعت خواهد بود که با رای مجلس تا یک ساعت قابل تمدید می باشد.

ماده 231 ـ الحاق 1387/09/26ـ وقت برای توضیحات و پاسخ های رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت می باشد. رئیس جمهور می تواند قسمتی از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتی است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق می گیرد.

ماده 232 ـ الحاق 1387/09/26ـ در صورتی که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهوری اکثریت دو سوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس جمهور رای دادند، مراتب جهت اجرای بند ده (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی به اطلاع مقام رهبری می رسد. این رای گیری مخفی و با ورقه خواهد بود.

ماده 233 ـ الحاق 1387/09/26ـ هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیون ها، عدم رعایت شئونات و نقض یا استنکاف از اجراء قانون یا اجراء ناقص قانون توسط رئیس جمهور و یا وزیر و یا مسئولین دستگاه های زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیات رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی ربط ارجاع می گردد. کمیسیون حداکثر ظرف مدت ده روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیات رئیسه به مجلس ارائه می دهد.

به موجب ماده(29) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، متن ذیل به عنوان ماده الحاقی 1 تصویب شد و بنا به تجویز ماده(36) قانون اصلاحی یاد شده، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره این ماده به (233) اصلاح گردید.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ چنانچه نظر مجلس بر تایید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه قضائیه و سایر مراجع ذی صلاح ارسال می شود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.

تبصره 2 ـ الحاق 1387/09/26ـ درصورتی که مجلس در مورد رئیس جمهور یا هر یک از وزیران سه نوبت رای به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

مبحث ششم ـ الحاق 1387/09/26ـ تقاضای همه پرسی

ماده 234 ـ الحاق 1387/09/26ـ برای بررسی تقاضای همه پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کمیسیون ویژه ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رای مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل می شود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه اداره کمیسیون های دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.

تبصره 1 ـ الحاق 1387/09/26ـ رسیدگی به درخواست همه پرسی یک شوری است. درصورت تقاضای فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می گیرد.

تبصره 2 ـ اصلاح 1387/09/26 ـ مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود. نحوه ثبت نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (111) آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد بود. نماینده دولت و سخنگو کمیسیون ویژه هرکدام می توانند تا یک ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.

تبصره 3 ـ الحاق 1387/09/26ـ پس از پایان مذاکرات، رای گیری علنی و با ورقه به عمل خواهد آمد. نحوه رای گیری به ترتیب زیر خواهد بود: الف ـ اصل مصوبه کمیسیون ویژه. ب ـ پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه. ج ـ پیشنهاد جایگزین کمیسیون های فرعی به ترتیب وصول. د ـ پیشنهاد جایگزین نمایندگان به ترتیب وصول.

تبصره 4 ـ اصلاح 1387/09/26 ـ در مرحله طرح هر یک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق و یک مخالف و نماینده دولت و سخنگو کمیسیون هر یک حداکثر به مدت ده دقیقه می توانند صحبت کنند.

تبصره 5 ـ الحاق 1387/09/26ـ مناط تصویب درخواست همه پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رای مثبت حداقل دو سوم مجموع نمایندگان خواهد بود.

ماده 235 ـ هیات رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب قوانین مربوط به اصلاح آیین نامه داخلی، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آیین نامه، تعیین شماره مواد و تبصره های الحاقی و اصلاح شماره آنها به عمل آورد و با کسب نظر کمیسیون آ یین نامه داخلی چاپ و توزیع نماید.

به موجب ماده(36) قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1387/09/26، متن ذیل جایگزین ماده(241)شد و بنا به تجویز موضوع آن ماده، با تصمیم هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره این ماده به (235) اصلاح گردید.

ماده236 ـ الحاق 1387/09/26ـ کلیه قوانین و مقررات دیگر در خصوص آیین نامه داخلی مجلس لغو می گردد.

مبحث پنجم ـ گزارش رئیس جمهوری و وزراء به مجلس شورای اسلامی

ماده 237 ـ الحاق 1397/04/05 ـ رئیس جمهور و هر یک از وزرا موظف هستند در مردادماه هر سال براساس برنامه های ارائه شده در زمان تشکیل دولت و اخذ رای اعتماد وزراء اسناد و قوانین بالادستی و شاخص های عملکردی متناسب با حوزه وظایف خود، که هیات رئیسه مجلس تعیین می کند، گزارش عملکرد سال گذشته و برنامه سال آینده خود را به صورت کمی و مقایسه ای به مجلس شورای اسلامی تقدیم کنند.

ماده 238 ـ الحاق 1397/04/05 ـ گزارش مذکور پس از اعلام وصول، ظرف مدت چهل و هشت ساعت چاپ می شود و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد و همزمان توسط رئیس مجلس مطابق با ماده (145) آییـن نامه داخلی جهـت بررسـی به کمیسیون یا کمیسیون های ذی ربط، معاونت نظارت و مرکز پژوهش های مجلس ارجاع می شود. کمیسیون اصلی موظف است پس از وصول گزارش ها نسبت به بررسی و جمع بندی آن اقدام و ظرف مدت یک ماه گزارش نهائی را به هیات رئیسه ارائه کند تا خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار گیرد.

تبصره ـ اصلاح 1398/10/02 ـ چنانچه نماینده یا نمایندگان سوال کننده چهل و هشت ساعت قبل از زمان حضور وزیر درخواست تعویق بررسی سوال خود را مکتوب به کمیسیون ذیربط ارائه کنند، کمیسیون می تواند بررسی سوال را فقط برای یک بار حداکثر به مت یک ماه به تعویق بیندازد.

ماده 239 ـ الحاق 1397/04/05 ـ در جلسه علنی، گزارش هر کمیسیون در مورد عملکرد رئیس جمهور یا وزیر مربوط همراه با توضیحات لازم توسط سخنگو به مدت بیست دقیقه و اظهارات دو مخالف هر یک به مدت ده دقیقه استماع می شود. سپس حسب مورد، رئیس جمهور برای دفاع از عملکرد خود حداکثر سی دقیقه و هر یک از وزراء حداکثر بیست دقیقه فرصت صحبت دارند.

ماده 240 ـ اصلاح 1398/10/02 ـ پس از ارائه گزارش کمیسیون، در مورد اقناع نمایندگان از عملکرد وزیر مربوط رای گیری به صورت مخفی با ورقه به عمل می آید. چنانچه عملکرد هر یک از وزراء به تایید مجلس نرسید، طرح استیضاح با رعایت اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی با تاکید بر موضوع سوالات مطرح شده بدون ارجاع به کمیسیون در اولین جلسه علنی اعلام وصول می شود.

قانون فوق مشتمل بر دویست و چهل و دو ماده و شصت و پنج تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ هجدهم مهرماه یکهزار و سیصد و هفتاد و هشت مجلس شورای اسلامی تصویب و مواد (192) و (198) آن در تاریخ 1379/01/20 با اصلاحاتی به تصویب نهائی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است.

رئیس مجلس شورای اسلامی

علی اکبر ناطق نوری

ماده الحاقی ـ الحاق 1391/02/30ـ نحوة انتخاب نمایندگان ناظر برای عضویت و شرکت در جلسات مجامع، هیات ها و شوراهای مذکور در قوانین و چگونگی اجرای وظایف نظارتی آنها به شرح زیر است:

1ـ برای انتخاب ناظران کمیسیون های تخصصی و یا مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ذی ربط موظف است حداقل به تعداد دو برابر مورد نیاز از نمایندگان داوطلب واجد شرایط را به مجلس معرفی نماید تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نیاز اقدام کند.

2ـ نمایندگان هر استان، نماینده منتخب خود را از بین نمایندگان همان استان برای شرکت در مجامع و شوراهای استانی تعیین و به کمیسیون ذی ربط اعلام می نماید تا به مجلس شورای اسلامی برای انتخاب معرفی شود.

3ـ مدت عضویت نمایندگان ناظر تابع قانون ذی ربط است و در صورت عدم تعیین زمان در قانون، یک سال می باشد.

4ـ دستگاه های ذی ربط مکلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجیهی حداقل یک هفته قبل از تشکیل جلسه به نماینده ناظر و همچنین معاونت نظارت مجلس ارسال نمایند.

5 ـ معاونت نظارت موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، گزارش توجیهی خود را درباره دستور جلسه به نماینده ناظر ارائه نماید.

6 ـ نماینده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع یا هیات یا شورا و از نظر حق رای تابع قانون ذی ربط است.

7ـ نماینده ناظر موظف است در کلیه جلسات ذی ربط شرکت نماید و حداکثر ظرف یک هفته پس از تشکیل جلسه، گزارش کتبی خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصمیمات متخذه و نیز رعایت آیین نامه داخلی آن جلسه و همچنین دیگر نقطه نظرات خود را به کمیسیون ذی ربط و معاونت نظارت ارائه نماید. روسای کمیسیون ها مکلفند گزارش ناظر را بررسی و ارزیابی نظارتی خود را ظرف یک هفته برای پیگیری به معاونت نظارت اعلام نمایند.

8 ـ معاونت نظارت موظف است گزارش نماینده ناظر و کمیسیون را بررسی و نظرات خود را حسب مورد به رئیس مجلس، دستگاه مربوط، دیوان محاسبات، کمیسیون ذی ربط و نماینده ناظر اعلام نماید.

9ـ معاونت نظارت موظف است عدم شرکت نماینده ناظر در جلسات را به رئیس مجلس اعلام کند.

10ـ حضور نماینده ناظر در جلسات موضوع این ماده ماموریت اداری محسوب می گردد. نماینده ناظر به تشخیص رئیس کمیسیون ذی ربط با غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی یا پنج جلسه غیرمتوالی مستعفی شناخته می شود. کمیسیون مکلف است نسبت به انتخاب فرد جدید طبق این آیین نامه اقدام نماید.

11 ـ هر نماینده به عنوان ناظر به طور همزمان فقط می تواند حداکثر در دو مجمع، هیات یا شورای غیراستانی عضویت داشته باشد.

 ماده الحاقی 2 ـ الحاق 1391/02/30ـ معاونت نظارت مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشت هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیات رئیسه ارسال کند تا در صورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.

ماده الحاقی 3 ـ الحاق 1391/02/30ـ رئیس دیوان محاسبات کشور موظف به اجرای موارد زیر است:

1ـ گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم نماید.

2ـ پیشنهاد بودجه سالانه دیوان محاسبات را تا پایان شهریور ماه هر سال و گزارش تفریغ بودجه سالانه دیوان را تا پایان شهریور ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تسلیم نماید.

3ـ در اجرای وظایف نظارتی مجلس شورای اسلامی پاسخ درخواست های رئیس مجلس، روسای کمیسیون ها، نمایندگان مجلس، هیات های تحقیق و تفحص و معاونت نظارت را که به صورت مکتوب دریافت می نماید در چهارچوب قانون دیوان محاسبات کشور تهیه و به صورت رسمی تسلیم نماید.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/30ـ رئیس دیوان هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یک ساعت درباره آن در جلسه علنی توضیح می دهد. هیات رئیسه گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان کمیسیون اصلی و بخش های مرتبط با کمیسیون های دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می نماید تا حداکثر ظرف یک ماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند. کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس با توجه به گزارش کمیسیون های فرعی و اخذ توضیحات از دستگاه های اجرائی، گزارش بررسی نهائی خود را تهیه و به هیات رئیسه تسلیم نماید. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می گیرد و قرائت می شود.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است کلیه گزارش های واصله از دیوان محاسبات را بررسی و نتیجه آن را به اطلاع نمایندگان برساند.

تبصره3ـ الحاق 1391/02/30ـ رئیس دیوان محاسبات موظف است چگونگی برخورد با متخلفین و پیگیری قانونی موارد تخلف را برای رئیس مجلس گزارش نماید.

ماده الحاقی 4 ـ الحاق 1391/02/30ـ چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین شده در این آیین نامه به مجلس تسلیم نشود دولت موظف است لایحه چند دوازدهم بودجه را نیز به مجلس تسلیم نماید.

این لایحه پس از چاپ و توزیع در دستور کار مجلس قرار می گیرد. ابتدا نماینده دولت و سپس دو مخالف و دو موافق به ترتیب هر کدام به مدت پنج دقیقه صحبت می کنند و سپس کلیات لایحه به رای گذاشته می شود. در صورت تصویب، رسیدگی به لایحه در ردیف اول دستور جلسه علنی بعد قرار می گیرد. در وقت رسیدگی ابتدا پیشنهاد نمایندگان در خصوص میزان چند دوازدهم مطرح و در صورت عدم تصویب نسبت به عدد چند دوازدهم پیشنهادی دولت رای گیری می شود.

تبصره1ـ الحاق 1391/02/30ـ مجلس چند دوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مصوب مجلس رسیدگی می نماید.

تبصره2ـ الحاق 1391/02/30ـ حداکثر مدتی که مجلس می تواند برای بودجه چند دوازدهم تصویب نماید، سه دوازدهم است.

ماده الحاقی ـ الحاق 1397/05/28 ـ مصوبات مربوط به آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بلافاصله پس از تصویب نهائی لازم الاجراء و از شمول ماده (2) قانون مدنی مستثنی است.