قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب 1362/04/15
قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مشتمل بر هجده ماده و بیست و دو تبصره مصوب 1362/04/15 مجلس شورای اسلامی
شناسنامه قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری:
شماره روزنامه رسمی: 11200
تاریخ روزنامه رسمی: 1362/05/18
مرجع تصویب: مجلس شورای اسلامی
تاریخ تصویب: 1362/04/15
بیشتر بخوانید:
مجموعه مقررات مرتبط با قانون نوسازی و عمران شهری (مقررات شهر و روستا)
شهر و شهرداری در آرای وحدت رویه قضایی
موضوعات شهر و شهرداری در آرای دیوان عدالت اداری
متن قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری:
فصل اول ـ تعاریف
ماده 1 ـ عناصر تقسیمات کشوری عبارتند از: روستا، دهستان، شهر، بخش، شهرستان و استان.
ماده 2 ـ روستا واحد مبداء تقسیمات کشوری است کـه از لحاظ محیط زیستی (وضع طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) همگن بوده کـه با حوزه و قلمرو معین ثبتی یا عرفی مستقل کـه حداقل تعداد 20 خانوار یا صد نفر اعم از متمرکز یا پراکنده در آنجا سکونت داشته باشند و اکثریت ساکنان دائمی آن بـه طور مستقیم یا غیرمستقیم به یکی از فعالیت های کشاورزی، دامداری، باغداری بـه طور اعم و صنایع روستائی و صید و یا ترکیبی از این فعالیت ها اشتغال داشته باشند و در عرف بـه عنوان ده، آبادی، دهکده یا قریه نامیده می شده است.
تبصره 1 ـ مزرعه نقطه جغرافیائی و محلی است کشاورزی کـه بنا به تعریف روستا نبوده و بدو شکل مستقل و تابع شناخته می شود.
تبصره 2 ـ مکان به نقطه ای اطلاق می شود کـه بنا به تعریف روستا نبوده و بیشتر محل انجام فعالیت های غیر کشاورزی (کارخانه، ایستگاه، کارگاه، قهوه خانه و نظایر آنها) است کـه به دو شکل مستقل و تابع شناخته می شود.
تبصره 3 ـ مزرعه و مکان تابع در محدوده ثبتی یا عرفی روستای متبوع خود بوده و بـه طور کلی از لحاظ نظام تقسیمات کشوری جزو آن محسوب می شود.
تبصره 4 ـ مزرعه و مکان مستقل دارای محدوده ثبتی یا عرفی معین و مستقل بوده و از لحاظ نظامات اداری زیر پوشش واحد تقسیماتی مربوطه حسب مورد می باشد.
ماده 3 ـ دهستان کوچکترین واحد تقسیمات کشوری است کـه دارای محدوده جغرافیائی معین بوده و از بهم پیوستن چند روستا، مکان، مزرعه همجوار تشکیل می شود کـه از لحاظ محیط طبیعی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی همگن بوده و امکان خدمات رسانی و برنامه ریزی در سیستم و شبکه واحدی را فراهم مینماید.
تبصره 1 ـ حداقل جمعیت دهستان با در نظر گرفتن وضع پراکندگی و اقلیمی کشور به سه درجه تراکمی بشرح زیر تقسیم می شود.
الف ـ تراکم زیاد 8000 نفر.
ب ـ تراکم متوسط 6000 نفر.
ج ـ تراکم کم 4000 نفر.
تبصره 2 ـ دهستان های موجود کـه از نظر وسعت، جمعیت و دسترسی دارای تراکم مطلوب بوده در قالب موجود باقی و آن تعداد از دهستان هایی کـه از این لحاظ نامتناسب می یاشند از طریق تقسیم و یا ادغام تعدیل و به دهستان های جدید تبدیل خواهند شد.
تبصره 3 ـ مرکز دهستان منحصراً روستائی از همان دهستان است کـه مناسبترین مرکز خدمات روستائی آن محدوده شناخته می شود.
ماده 4 ـ شهر، محلی است با حدود قانونی کـه در محدوده جغرافیائی بخش واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل، دارای سیمائی با ویژگی های خاص خود بوده بـه طوریکه اکثریت ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، کشاورزی، خدمات و فعالیت های اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خودکفائی نسبی برخوردار و کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ده هزار نفر جمعیت باشد.
تبصره 1 ـ منسوخ 1390/03/31 ـ تعیین محدوده شهری به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارتین کشور و راه و شهرسازی خواهد بود.
تبصره 2 ـ محله، مجموعه ساختمان های مسکونی و خدماتی است کـه از لحاظ بافت اجتماعی ساکنانش خود را اهل آن محل می دانند و دارای محدوده معین است حدود محله های شهر تابع تقسیمات شهرداری خواهد بود.
تبصره 3 ـ منطقه، در شهرهای بزرگ از بهم پیوستن چند محله، منطقه شهری تشکیل می شود.
تبصره 4 ـ حوزه شهری، به کلیه نقاطی اطلاق می شود کـه در داخل و خارج محدوده قانونی شهر قرار داشته و از حدود ثبتی و عرفی واحدی تبعیت کنند.
تبصره 5 ـ اصلاح 1371/02/23 ـ روستاهای مرکز بخش با هر میزان جمعیت و همچنین روستاهای واجد شرایط (مندرج در ماده 4 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری) چنانچه در تراکم کم دارای چهار هزار نفر و در تراکم متوسط بالغ بر شش هزار نفر جمعیت باشند می توانند به عنوان شهر شناخته شوند.
تغییر مرکزیت روستاهائی کـه مرکز دهستان بوده و به موجب قانون به شهر تبدیل می شوند از این لحاظ الزامی نبوده و همچنین انتخاب مراکز دهستان در این قبیل شهرها بلامانع خواهد بود مگر اینکه جمعیت این مراکز در تراکم کم از ده هزار نفر و در تراکم متوسط از بیست هزار نفر و در تراکم زیاد از سی هزار نفر تجاوز نموده باشد.
ماده 5 ـ بخش عشایری واحدی است از تقسیمات کشوری کـه با داشتن یک بخشدار سیار مسئول گرفتن خدمات و هماهنگی با ادارات مربوطه خواهد بود و عشایر در فصول مختلف در هر منطقه کـه اسکان می کنند تابع فرمانداری و استانداری همان منطقه هستند.
ماده 6 ـ بخش واحدی است از تقسیمات کشوری کـه دارای محدوده جغرافیائی معین بوده و از بهم پیوستن چند دهستان همجوار مشتمل بر چندین مزرعه، مکان، روستا و احیاناً شهر کـه در آن عوامل طبیعی و اوضاع اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی واحد همگنی را به وجود می آورد به نحوی کـه با در نظر گرفتن تناسب، وسعت، جمعیت، ارتباطات و دسترسی و سایر موقعیت ها، نیل به اهداف و برنامه ریزی های دولت در جهت احیاء امکانات طبیعی و استعدادهای اجتماعی و توسعه امور رفاهی و اقتصادی آن تسهیل گردد.
تبصره 1 ـ اصلاح 1389/12/04 ـ حداقل جمعیت محدوده هر بخش، با در نظر گرفتن وضع پراکندگی و اقلیمی کشور به دو درجه تراکمی به شرح زیر تقسیم شده است:
الف ـ مناطق با تراکم زیاد سی هزار نفر.
ب ـ مناطق با تراکم متوسط بیست هزار نفر.
تبصره 2 ـ اصلاح 1389/12/04 ـ در نقاط کم تراکم، دورافتاده، مرزی، جزایری، جنگلی، کویری و نقاط محروم و توسعه نیافته و همچنین جمعیت عشایری کـه بیش از شش ماه در منطقه حضور دارند با توجه به کلیه شرایط اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تا حداقل ده هزار نفر جمعیت با تصویب هیات وزیران و در موارد استثنائی با تصویب مجلس، جمعیت بخش می تواند کمتر از میزان فوق باشد.
تبصره 3 ـ مرکز بخش، روستا یا شهری، از همان بخش است کـه مناسبترین کانون طبیعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن محدوده شناخته می شود. کلیه روستاهایی کـه در حریم شهرها قرار دارند با تشخیص و درخواست فرماندار آن شهرستان به شهر مربوطه الحاق می گردد.
ماده 7 ـ شهرستان واحدی از تقسیمات کشوری است با محدوده جغرافیائی معین کـه از بهم پیوستن چند بخش همجوار کـه از نظر عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی واحد متناسب و همگنی را بوجود آورده اند.
تبصره 1 ـ حداقل جمعیت شهرستان با در نظر گرفتن وضع پراکندگی و اقلیمی کشور به دو درجه تراکمی بشرح زیر تقسیم می شود.
الف ـ تراکم زیاد 120000 نفر.
ب ـ تراکم متوسط 80000 نفر.
تبصره 2 ـ اصلاح 1389/12/04 ـ در نقاط کم تراکم، دورافتاده، مرزی، جزائری و کویری و نقاط کمتر توسعه یافته (طبق فهرست سالانه دولت) با توجه به کلیه شرایط اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با تصویب هیات وزیران و در موارد استثنائی با تصویب مجلس شورای اسلامی میتواند کمتر از 50 هزار نفر باشد.
تبصره 3 ـ مرکز شهرستان یکی از شهرهای همان شهرستان است کـه مناسبترین کانون طبیعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن محدوده شناخته می شود.
ماده 8 ـ وزارت کشور موظف است ظرف مدت 3 ماه با همکاری سازمان برنامه و بودجه و مرکز آمار درجات تراکم را تعیین و به تصویب هیات وزیران برساند.
ماده 9 ـ استان، واحدی از تقسیمات کشوری است با محدوده جغرافیائی معین، کـه از بهم پیوستن چند شهرستان همجوار با توجه به موقعیت های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی تشکیل می شود.
تبصره 1 ـ وزارت کشور بنا به ضرورت میتواند با تصویب هیات وزیران با انتزاع و الحاق روستاها، بخش ها یا شهرستان های مجاور، استان ها را تعدیل نماید. مگر آنکه بـه تصویب مجلس شورای اسلامی ایجاد استان جدید ضروری شناخته شود. استان جدید باید حداقل یک میلیون نفر جمعیت داشته باشد.
تبصره 2 ـ مرکز استان یکی از شهرهای همان استان است کـه مناسبترین کانون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، طبیعی و اجتماعی آن استان شناخته می شود.
ماده 10 ـ دولت موظف است با حفظ جهات سیاسی اجتماعی هر روستا را به نزدیک ترین مرکز دهستان و هر دهستان را به نزدیک ترین مرکز بخش و هر بخش را به نزدیکترین مرکز شهرستان و هر شهرستان را به نزدیک ترین مرکز استان منضم نماید.
ماده 11 ـ بخش ها، شهرها، شهرستان ها و استان هائی کـه فاقد شرایط مذکور در این قانون هستند با همان عنوان باقی می مانند، دولت موظف است حتی الامکان اینگونه واحدها را با شرایط مندرج در این قانون منطبق گرداند.
بیشتر بخوانید:
مجموعه مقررات مرتبط با قانون نوسازی و عمران شهری (مقررات شهر و روستا)
شهر و شهرداری در آرای وحدت رویه قضایی
موضوعات شهر و شهرداری در آرای دیوان عدالت اداری
فصل دوم ـ نظام تقسیمات کشوری
ماده 12 ـ از لحاظ نظام اداری دهستان تابع بخش و بخش تابع شهرستان و شهرستان تابع استان و استان تابع تشکیلات مرکزی خواهد بود.
ماده 13 ـ هر گونه انتزاع، الحاق، تبدیل، ایجاد و ادغام و نیز تعیین و تغییر مرکزیت و تغییر نام و نام گذاری واحدهای تقسیمات کشوری، بجز استان بنا به پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیات وزیران خواهد بود.
قانون استفساریه ماده 13 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب 1362/04/15
موضوع استفسار: آیا تبدیل روستاهای واجد شرایط به شهر طبق درخواست وزارت کشور از هیات دولت می باشد یا خیر این وظیفه بر اساس ماده 13 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوبه 1362/04/15 به عهده این وزارتخانه گذاشته شده است.
نظر مجلس: ماده واحده ـ تبدیل روستا به شهر طبق ماده 13 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری بنا به پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیات وزیران خواهد بود.
قانون استفساریه فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز سه شنبه مورخ سی ام بهمن ماه یک هزار و سیصد و شصت و نه مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 1369/12/07 به تأیید شورای نگهبان رسیده است.
ماده 14 ـ رعایت محدوده کلیه واحدهای تقسیماتی برای تمامی واحدها و سازمان های اداری (اجرائی و قضائی) و نهادهای انقلاب اسلامی کشور لازم است.
تبصره 1 ـ اصلاح 1379/08/11 ـ نیروهای نظامی در ارتباط با دستورالعمل های شورای دفاع و اجرای وظایف سازمانی خود در هر محدوده با اطلاع نماینده سیاسی دولت و شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با تقسیم بندی حیطه نظارتی نواحی راه آهن گمرک جمهوری اسلامی ایران بنا به ماهیت وظایف در ارتباط با تقسیم بندی حیطه نظارتی مناطق گمرک و ایجاد یا استقرار گمرکات وسیع در سطوح مدیریت کل یا اداره در نقاط مرزی و بانک ها در خصوص تاسیس شعب در غیر مراکز دهستان ها از این ماده مستثنی خواهند بود.
تبصره 2 ـ حوزه های انتخابات مجلس شورای اسلامی حتی الامکان منطبق بر محدوده شهرستان ها و هر حوزه انتخاباتی متشکل از یک یا چند شهرستان خواهد بود. محدوده حوزه های انتخابات را قانون معین می کند.
تبصره 3 ـ اصلاح 1364/01/18 ـ وزارت کشور موظف است حداکثر ظرف یک سال از تاریخ تصویب این قانون لایحه قانونی محدوده حوزه های انتخاباتی را همراه با جداول و نقشه مربوطه تهیه و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره 4 ـ الحاق 1364/01/18 ـ دولت موظف است ظرف 3 ماه از تاریخ تصویب این قانون آمار جمعیت شهرها را توسط مرکز آمار و آمار جمعیت روستاها را توسط جهاد سازندگی با استفاده از نتایج آمارگیری های انجام شده کشور بر آورد و به وزارت کشور اعلام نماید.
تبصره 4 ـ اصلاح 1372/02/19 ـ سایر موارد مستثنی از شمول این ماده بنا به پیشنهاد مشترک دستگاه ذی ربط و وزارت کشور و تصویب هیات وزیران مجاز خواهد بود.
ماده 15 ـ وزارت کشور موظف است ظرف مدت 3 ماه لایحه قانونی حدود وظایف و اختیارات مسئولین واحدهای تقسیمات کشوری را تهیه و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
ماده 16 ـ وزارت کشور موظف است ظرف 6 ماه از تاریخ تصویب این قانون آئین نامه های اجرائی آنرا تهیه و پس از تصویب هیات دولت به مورد اجرا گذارد.
ماده 17 ـ دولت موظف است همزمان با تهیه آئین نامه های اجرائی آخرین آمار جمعیت کشور را تهیه و بر اساس آن این قانون را اجراء نماید.
ماده 18 ـ وزارت کشور موظف است اجراء این قانون را از نقاط دورافتاده و محروم آغاز نماید.
قانون فوق مشتمل بر هجده ماده و بیست و دو تبصره در جلسه روز چهارشنبه پانزدهم تیرماه یک هزار و سیصد و شصت و دو مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 1362/04/20 به تأیید شورای نگهبان رسیده است.
رئیس مجلس شورای اسلامی - اکبر هاشمی
بیشتر بخوانید:
مجموعه مقررات مرتبط با قانون نوسازی و عمران شهری (مقررات شهر و روستا)