مصوبه سند ملی هوش مصنوعی مصوب 1403/03/29
مصوبه سند ملی هوش مصنوعی مشتمل بر هشت ماده مصوب 1403/03/29 شورایعالی انقلاب فرهنگی
شناسنامه مصوبه سند ملی هوش مصنوعی:
شماره روزنامه رسمی: 23119
تاریخ روزنامه رسمی: 1403/05/20
شماره ابلاغ: ۷۸۱۶
تاریخ ابلاغ: ۱۴۰۳/۰۴/۳۰
مرجع تصویب: شورایعالی انقلاب فرهنگی
تاریخ تصویب: 1403/03/29
بیشتر بخوانید:
مجموعه موضوعی آرای وحدت رویه قضایی
مجموعه موضوعی آرای دیوان عدالت اداری
متن مصوبه سند ملی هوش مصنوعی:
«سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» کـه پیرو تصویب ماده واحده « نهایی سازی و تصویب سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» (مصوب 1402/08/16 شورای عالی انقلاب فرهنگی) و در اجرای تفویض موضوع ماده واحده «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» (مصوب جلسه ۹۰۱ مورخ 1403/03/29 شورای عالی انقلاب فرهنگی)، در جلسه ۴۸۳ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی بـه تصویب رسیده است؛ بـه شرح ذیل برای اجراء ابلاغ می گردد:
مقدمه
از مهم ترین شاخصه های تمدن نوین اسلامی، توحیدگرایی و استقرار عدالت و امنیت فراگیر مبتنی بر اندیشه و جهان بینی اسلامی است کـه تعین بخش و اثرگذار بر مسیر و جهت گیری های فناوری های نوین بـه طور عام و هوش مصنوعی بـه طور خاص است. برای وصول بـه شاخصه های تمدن نوین اسلامی بر مبنای دانش و علوم بنیادین، هوش مصنوعی کـه بـه لحاظ کارکردی و رفتاری مشابه با برخی ظرفیت های هوش انسانی عمل می کند، یک امکان مهم و یک تغییر در زیست بوم زندگی بر مبنای حکمرانی اسلامیِ هوشمند محسوب می شود. بدیهی است هوش مصنوعی در تعامل با جامعه انسانی، یک پدیده اجتماعی و مرتبط با زیست بوم دینی و فرهنگی جامعه محسوب می شود کـه می بایست ابتناء همه ابعاد آن بر مبانی، ارزش ها ، قابلیت ها، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی جمهوری اسلامی ایران، مورد توجه قرار گیرد.
فرصت های قابل توجه حاصل از پیشرفت علم و فناوری در کنار توان قابل ملاحظه آن برای درک مسائل و همچنین قدرت پیشگیرانه آن در مهار بحران ها و مشکلات پیشِ روی جوامع، موجب شده است تا در سطح بین المللی در اسناد ملی و برنامه های کلان، سرفصل مهمی بـه این موضوع اختصاص یابد. در کشور ما نیز توسعه علم و فناوری و توجه بـه رشد علمی جایگاه قابل توجهی در گفتمان راهبردی کشور و بـه طور خاص در کلام امامین انقلاب و اسناد و برنامه های کلان کشور بـه ویژه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی دارد.
اگر در دوره ای صنعت نفت، صنعت برق و فناوری اطلاعات باعث تحول همه جانبه صنعت شد، امروزه یکی از مهم ترین حوزه های فناورانه ای کـه باتوجه بـه گذشته، حال و آینده تحول آفرین خود بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته، علوم و فناوری های هوش مصنوعی است کـه برخوردار از ابعاد فلسفی، اخلاقی، فقهی، حقوقی، فنی و مهندسی است.
با عنایت بـه اثر فراگیر و برنامه پذیربودن فناوری های نوین و مزیت های حاصل از پیشگامی در این فناوری ها، کشورهای بسیاری، بر هوش مصنوعی و کارکردهای آن در بخش های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دفاعی متمرکز شده اند. کشور ما نیز، یکی از کشورهای پیشرو در زمینه خلق دانش و انتشار مقالات علمی در حوزه هوش مصنوعی است و توسعه زیست بوم کسب و کارهای نوپا و شکل گیری شرکت های دانش بنیان این حوزه، نشان می دهد کـه با برنامه ریزی منسجم و جامع، می توان دستاوردهای قابل توجهی را از توسعه هوش مصنوعی در کشور انتظار داشت.
مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز در دیدار با نخبگان، ضمن تأکید همیشگی نسبت بـه تمرکز بر فناوری های نو بـه عنوان مأموریت ویژه نخبگان، بـه طور خاص تمرکز بر هوش مصنوعی را بـه عنوان ظرفیت مهم برای حکمرانی نظام مند و اثرگذار بر پیشرفت همه جانبه و توسعه هوشمندانه آن متناسب با اقتضائات و نیازهای بومی کشور مورد تأکید قرار داده اند. بدیهی است فائق آمدن بر چالش ها و مسائل پیش رو در مسیر رسیدن بـه این جایگاه جز با برنامه ریزی دقیق و جامع کـه بتواند محقق کننده اهداف، راهبردها و اولویت های مدنظر در اسناد بالادستی و برنامه های راهبردی نظام باشد، میسر نخواهد بود.
بی شک برای ارتقای جایگاه کشور در حوزه هوش مصنوعی و کسب جایگاه مناسب در بازارهای جهانی و رسیدن بـه جمع کشورهای برتر دنیا، راه پرفراز و نشیبی در پیش است. خودباوری، توانمندسازی نیروی انسانی، توجه ویژه بـه نخبگان، فرهنگ سازی، ترویج و آموزش مفاهیم و مبانی علمی، تسهیل فضای کسب وکار، بخش خصوصی، تسهیل انتقال فناوری و توسعه فناوری های زیرساختی و تنظیم گری متناسب با الزامات این حوزه از جمله مواردی است کـه باید در راستای یک نگاه منسجم و یکپارچه مدنظر قرار گیرد.
تدوین سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران گام مهمی برای وصول بـه مؤلفه های تمدن نوین اسلامی، ارتقای کیفیت حکمرانی و تقویت بنیان های علمی و پژوهشی در راستای پیشرفت کشور در همه عرصه های مرتبط با حکمرانی منطقه ای و ملی و ارتباطات جهانی است. همچنین هوش مصنوعی در همه قلمروهای اولویت دار از قبیل آموزش و پژوهش، بهداشت و درمان، حکمرانی دولتی و خدمات عمومی، دفاعی، امنیتی و انتظامی، صنایع، انرژی، محیط زیست و کشاورزی، فرهنگ ایرانی و تمدن اسلامی، رسانه و فضای مجازی و امور مرتبط با فناوری های مهم و راهبردی اعم از هوافضا، فناوری زیستی، فناوری نانو، علوم شناختی و سایر عرصه های علم و فناوری، منشأ تغییر و تحولات بزرگ است.
بیشتر بخوانید:
مجموعه موضوعی آرای وحدت رویه قضایی
مجموعه موضوعی آرای دیوان عدالت اداری
ماده۱ ـ تعریف واژگان
هوش مصنوعی: بـه توانایی ماشین برای انجام عملکردهای خودکار و نظام مند از جمله یادگیری، درک، استنتاج، حل مسأله، پیش بینی، تصمیم گیری و اقدام از طریق بـه کارگیری دانش و اطلاعات و پردازش داده گفته می شود کـه منشأ اثرگذاری های گسترده بر انسان و روابط انسانی در محیط فیزیکی یا مجازی و همچنین بازتاب های زیست محیطی است. هوش مصنوعی ماهیتی داده ای، شب کـه ای، الگوریتمی، خوشه ای، لایه ای و یکپارچه، مبتنی بر منطق های کلاسیک و سایر منطق های نوین دارد.
داده باز: داده ای کـه از نظر حقوقی هر فردی مجاز است تا از آن بـه شکل آزاد بر اساس مجوزهای استاندارد استفاده کند.
داده اشتراکی: داده ای کـه تحت یک مجوز اشتراک گذاری با محدودیت های معین بین افراد حقیقی یا حقوقی مشخص بـه اشتراک گذاشته شده است.
اخلاق هوش مصنوعی: مجموعه ای از اصول اخلاقی برای هدایت توسعه و استفاده مسئولانه و مبتنی بر ارزش های اسلامی از فناوری هوش مصنوعی است کـه توسط متخصصان و سایر افراد در طراحی، تولید و بهره گیری از هوش مصنوعی رعایت شده و حقوق متقابل ایجاد می کند. نمونه هایی از مسائل اخلاقی هوش مصنوعی عبارتند از: رعایت حریم خصوصی، رعایت حقوق فردی و اجتماعی، تأمین امنیت اجتماعی، انصاف، توضیح پذیری، شفافیت، عدم تبعیض و سوگیری، پاسخگویی، همسویی با ارزش ها و هنجارهای جامعه اسلامی، مسئولیت پذیری، اعتماد و عدم سوء استفاده از فناوری. هدف اخلاق هوش مصنوعی بهینه سازی تأثیر سودمند هوش مصنوعی بر جامعه و زیست بشر و کاهش خطرات و پیامدهای ناخواسته استفاده از آن مبتنی بر ارزش ها و مبانی اعتقادی اسلام است.
زیست بوم هوش مصنوعی: بـه مجموعه مؤلفه های سخت افزاری و نرم افزاری، شامل شب کـه ای از سازمان ها، افراد و نهادهایی اطلاق می شود کـه در توسعه، استقرار و استفاده از سیستم های هوش مصنوعی دخیل هستند. زیست بوم هوش مصنوعی یک سیستم پیچیده و پویا شامل طیف گسترده ای از ذی نفعان، از جمله مردم، کارگزاران نظام حکمرانی، محققان، توسعه دهندگان، سیاست گذاران، سرمایه گذاران و کاربران نهایی است.
موضوعات کلان کشور: موضوعات ملی اولویت دار در حوزهای کلان فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و محیط زیستی.
سازمان: منظور از سازمان در این سند، سازمان ملی هوش مصنوعی است.
سند: منظور از سند، سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران است.
ماده۲ ـ اصول و مبانی ارزشی
هم راستا با مبانی ارزشی جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و مبانی ارزشی نظام علم و فناوری مندرج در سند نقشه جامع علمی کشور و با تأکید بر حاکمیت جهان بینی توحیدی اسلام، مردم سالاری دینی، عدالت محوری، کمال آفرینی ، ثروت آفرینی، هماهنگی با محیط زیست و اهمیت کرامت انسانی در تمام ابعاد علم، فناوری و نوآوری، اصول و مبانی ارزشی این سند عبارتند از:
۱ ـ رعایت اصول اعتقادی و مجموعه ارزش های اخلاقی اسلام در راستای تقویت سبک زندگی اسلامی و حیات طیبه جاودانه در کلیه مسیرگذاری های هوش مصنوعی و پرهیز از جهت گیری های منجر بـه فساد و منکر و تقویت فضای غفلت؛
۲ ـ توجه بـه ابعاد وجودی انسان مبتنی بر فلسفه و معارف اسلامی در توسعه و بـه کارگیری هوش مصنوعی؛
۳ ـ توسعه و کاربست هوش مصنوعی با هدف تأمین آرمان ها و ارزش های مرتبط با انسان الهی و جامعه اسلامی؛
۴ ـ آرمان گرایی، خوداتکایی، خودباوری، درون زایی و برون گرایی در توسعه زیست بوم هوش مصنوعی؛
۵ ـ توجه بـه عدالت، کرامت، حقوق و سلامت جسمی، روحی و روانی انسان ها در سازوکار آموزش و بـه کارگیری هوش مصنوعی؛
۶ ـ حفظ استقلال، امنیت، منافع و اقتدار ملی در مواجهه با توسعه فناوری هوش مصنوعی در جهان؛
۷ ـ توسعه آینده نگر زیست بوم هوش مصنوعیِ توانمندساز، آگاهی بخش، اخلاق مدار و تمدن آفرین؛
۸ ـ رعایت حریم خصوصی و حفاظت از امنیت داده ها و اطلاعات در زیست بوم هوش مصنوعی؛
۹ ـ مواجهه هوشمندانه با قدرت های بزرگ با رویکرد انحصارزدایی؛
۱۰ ـ جلوگیری از سوءاستفاده از هوش مصنوعی برای سلطه انسان بر انسان و سلطه هوش مصنوعی بر انسان؛
۱۱ ـ توسعه هوش مصنوعی با رعایت تقویت ارتباطات طبیعی انسانی و پرهیز از انزوای اجتماعی انسان ها.
ماده۳ ـ چشم انداز، اهداف کلان و شاخص های ارزیابی
الف ـ چشم انداز
جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۱۲ هجری شمسی، با هدف استقرار مؤلفه های تمدن نوین اسلامی با برخورداری از زیست بوم هوش مصنوعی پیشرفته و نوآور مبتنی بر اصول و ارزش های اسلامی، اتکا بر قابلیت ها و توانمندی های ملی و بهره گیری هوشمندانه از تعاملات جهانی، بین ۱۰ کشور پیشرو هوش مصنوعی دنیا قرار دارد و با استفاده از این فناوری در حکمرانی، موضوعات کلان کشور، ثروت آفرینی، ارزش آفرینی، تأمین سلامت، رفاه، امنیت و آسایش مردم، بیشترین پیشرفت را ایجاد می کند.
ب ـ اهداف کلان
اهداف سند در راستای تحقق چشم انداز و بهره گیری از هوش مصنوعی بـه عنوان زیست بوم اثرگذار بر همه عرصه های اقتصادی، سیاسی ـ امنیتی و فرهنگی با رویکرد تأمین پیشرفت اسلامی ـ ایرانی کشور عبارتند از:
۱ ـ توسعه و تربیت سرمایه انسانی متخصص، ماهر و متعهد متناسب با قرار گرفتن در جمع ۱۰ کشور پیشرو؛
۲ ـ ارتقا و تأمین زیرساخت ها با تأکید بر زیرساخت های حقوقی و مالکیت فکری، زیرساخت های شب کـه ملی اطلاعات و کلان داده، زیرساخت های پردازشی و مدل های بزرگ چندوجهی بومی با رویکرد شتاب دهی بـه پیشرفت هوش مصنوعی و کاربردی سازی آن؛
۳ ـ رشد و جهش مداوم تولیدات فکری، علمی و فناورانه و تبدیل شدن بـه قطب تحقیقاتی هوش مصنوعی منطقه آسیای جنوب غربی با هدف رفع نیازهای کشور و مرجعیت بین المللی علمی و کاربردی حداقل در یکی از شاخه های این حوزه؛
۴ ـ ارتقای نوآوری برپایه فناوری های بدیع با اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی بالا بـه منظور ارتقای هوش مصنوعی در بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات؛
۵ ـ ارتقای رقابت پذیری اقتصادی کشور با استفاده از هوش مصنوعی در سطح بازار داخلی و جهانی و دستیابی بـه رشدهای جهشی در اقتصاد هوش مصنوعی؛
۶ ـ نقش آفرینی فعال در تعاملات و همکاری های آموزشی، علمی، فناورانه و اقتصادی بین المللی با اولویت کشورهای همسو در راستای منافع ملی و جهان اسلام؛
۷ ـ ارتقای کیفیت حکمرانی با بهره مندی از قابلیت های هوش مصنوعی در موضوعات کلان کشور با تأکید بر ارتقای عدالت اجتماعی، امنیت ملی، پایداری و انسجام ملی و سرمایه اجتماعی؛
ج ـ شاخص های ارزیابی کلان
علیرغم افق ۱۰ساله سند و نظر بـه تحولات سریع حوزه هوش مصنوعی، مقادیر مطلوب شاخص های ارزیابی کلان این سند برای بازه زمانی پنج ساله بـه قرار زیر تعیین می گردد.
بیشتر بخوانید: